05. 12. 2020. 00:00   >>  23:52 0

5. decembar

Izbor i priprema: Č. Đurđić

Na današnji dan 1443. rođen je italijanski sveštenik Đulijano dela Rovere, papa Julije II (1503-1513), najveći pokrovitelj umjetnosti među poglavarima rimokatoličke crkve. Od Mikelanđela je naručio izradu fresaka u Sikstinskoj kapeli u Vatikanu, od Bramantea rekonstrukciju crkve Svetog Petra u Vatikanu, a Rafael Santi je oslikao njegove privatne odaje.

1791 - Umro je austrijski kompozitor Volfgang Amadeus Mocart, centralna ličnost bečke klasike i jedan od najgenijalnijih muzičkih stvaralaca. Bio je “čudo od djeteta”: u šestoj godini napisao je prvu kompoziciju, u osmoj sonatu, a u 12. operu “Jednostavna prevara”. Napisao je oko 600 djela, među kojima su opere, simfonije, kantate, mise, koncerti za klavir, violinu i druge instrumente. Poznata djela: "Figarova ženidba", "Čarobna frula", "Praška simfonija", "Simfonija u g-molu", "Rekvijem", "Mala noćna muzika".

1870 - Umro je francuski pisac Aleksandar Dima Otac, koji je napisao blizu trista djela i proslavio se avanturističkim romanima s tematikom iz francuske istorije. Pisao je i komedije i romantične drame, a ostavio je i memoare. Poznata djela: "Tri musketara", "Grof od Monte-Hrista", "Kraljica Margo". Smatra se začetnikom feljtonističkog romana.

1893 - Osvještana je u Bajicama crkva, građena od 1891. do 1893, trudom mještana i uz novčanu pomoć knjaza Nikole. Prilikom osvjećenja hrama u prisustvu stranih i domaćih političkih predstavnika, Knjaz je održao govor u kome je podsjetio na rođačke veze Petrovića i Martinovića, a posebno na veliko junaštvo pet brata – pet Martinovića i njihovih potomaka.

1901 - Rođen je američki režiser i producent, scenarista i animator Volter Ilajas Dizni, poznat kao Volt Dizni, tvorac crtanog filma. Bio je crtač strip-svesaka i novinskih stripova. Stvorio je zabavni park “Diznilend”, a s bratom Rojem osnovao Produkciju Volta Diznija, danas poznatu kao Kompanija Volt Dizni. Karijeru, tokom koje je dobio 29 Oskara, započeo je 1921, a svjetsku slavu stekao je 1928, kada je prikazao prvi film s  Mikijem  Mausom.

1902 - Na Cetinju je umro Jovo Dreč, prvi crnogorski apotekar i jedan od utemeljivača Cetinjske čitaonice. Jovo Dreč bio je rodom iz Mostara, a u Crnu Goru je stigao tokom Hercegovačkog ustanka.

1926 - Umro je francuski slikar Klod Oskar Mone, najznačajniji predstavnik i jedan od osnivača impresionizma. Prema njegovoj slici "Impresija, izlazak sunca", izloženoj 1874. u Parizu, naziv je dobio cio slikarski pravac, koji će imati veliki uticaj na razvoj likovnog stvaralaštva. Najčešće je slikao pariške motive, ali i okolinu, s posebnim zanimanjem za svjetlosne efekte na vodi. Francuske gotske katedrale čine poseban ciklus u njegovom djelu.

1940 - Umro je češki violinista i kompozitor Jan Kubelik. Nastupao je na koncertima širom svijeta od svoje osme godine i stekao slavu violinskog virtuoza, nasljednika Paganinija. Komponovao je šest violinskih koncerata, "Američku simfoniju", kraće violinske kompozicije.

 

1967 - Umro je srpski helenista Miloš Đurić, član Srpske akademije nauka i umjetnosti, predsjednik Srpske književne zadruge i urednik časopisa "Živa antika". Objavio je više od 200 radova iz klasične književnosti i filozofije. Poznata djela: "Iz helenskih riznica", "Istorija helenske književnosti".

1995 - Članice NATO-a odobrile su upućivanje 60.000 vojnika u Bosnu radi očuvanja mira postignutog Dejtonskim sporazumom. Najveća operacija Atlantskog saveza od njegovog osnivanja 1949. sprovedena je pod nazivom "Zajednički poduhvat".

2005 - U Beču je umro poznati austrijski pisac srpskog porijekla Milo Dor, autor brojnih istorijskih romana, prevodilac i publicista. Milo Dor – pravo ime Milutin Doroslovac, proslavio se romanima "Mrtvaci na odsustvu", "Ništa osim sjećanja", "Sva moja braća", "Pucnji iz Sarajeva" i "Bijeli grad".

2007 - U 79. godini umro je poznati njemački kompozitor Karlhajnc Stokhauzen, koji je napisao više od 300 kompozicija klasične, ali i elektronske muzike. Najpoznatiji po avangardnoj elektronskoj muzici, Stokhauzen je eksperimentisao i korišćenjem matematike da bi stvorio inovativna djela, od kojih su najpoznatija "Elektronske studije", nastale sredinom 50-ih godina prošlog vijeka.

2008 - U Peredelkinu, nadomak Moskve, umro je, u 80. godini, Aleksij II, patrijarh moskovski i cijele Rusije. Aleksij II bio je na čelu  Ruske pravoslavne crkve 18 godina i nakon sloma komunizma predvodio je veliku vjersku obnovu u Rusiji. Uprkos brojnim poricanjima crkve, nije za života uspio da se oslobodi optužbi pojedinih istoričara koji su tvrdili da je bio povezan sa sovjetskom obavještajnom službom (KGB-om).

2009 - U Beču je, u 82. godini, umro vajar Alfred Hrdlička, jedan od najvećih austrijskih umjetnika u 20. vijeku,  ljevičar i borac protiv nasilja. Jedno od njegovih djela je spomenik protiv rata i fašizma koji je 1991. postavljen u centru Beča.

2012 - U 105. godini umro je brazilski arhitekta Oskar Nimajer koji je projektovao neke od najpoznatijih građevin 20. vijeka i koji se smatra ocem brazilske arhitekture. Za glavnog arhitektu ambicioznog projekta izgradnje novog glavnog grada Brazilau amzonskoj džungli postavljen je 1956. i zahvaljujući Braziliji postao je jedan od najpoznatijih svjetskih arhitekata. Bio je pionir u upotrebi prednapregnutog betona i osoben po visokim, krivudavim oblicima. Među njegovim prepoznatljivim zgradama od stakla i svijetlog betona ističu se zgrade UN u Njujorku, sjedište komunističke stranke u Parizu i katolička katedrala u Braziliji, za koju je 1988. dobio nagradu "Priker", koja u arhitekturi ima značaj Nobelove. Autor je više od 600 djela širom svijeta, a napisao je i memoare "Krivine vremena".

2012 - U 92. godini umro je slavni američki džez pijanista i kompozitor Dejv Brubek, čije se kompozicije "Take five" i "Blue rondo ala turk" smatraju klasicima tog žanra. Tokom više od šest decenija duge karijere osvojio je veliki broj nagrada. Brubekov album "Time out" postao je prva džez ploča, prodata u milionskom tiražu, a on je za doprinos muzičkoj umjetnosti dobio zvijezdu na holivudskom Bulevaru slavnih.

 

Na današnji dan dogodilo se i sljedeće:

1933 - Kongres SAD ratifikovao je amandman 21. Ustava SAD kojim je ukinuta prohibicija, uvedena u januaru 1920. na osnovu 18. ustavnog amandmana.

1934 - Žene su u Turskoj dobile pravo glasa.

1964 - U Crnogorskom narodnom pozorištu premijerno je izvedena tragedija u dva dijela "Maksim Crnojević", po tekstu Laze Kostića, u režiji Nikole Vavića. Uloge su tumačili: Petar Vujović, Zlata Raičević, Danilo Radulović, Zdravko Biogradlija, Miloš Jeknić i drugi.

2006 - Poglavar Ruske pravoslavne crkve patrijarh Aleksej II, optužio je Vatikan da vodi, kako je rekao, "izuzetno neprijateljsku politiku" prema Rusiji i bivšim sovjetskim državama. Optužbe zvaničnika Ruske pravoslavne crkve da Vatikan pokušava da preobrati pravoslavne vjernike u katoličanstvo, vatikanski zvaničnici su odbacili, pozivajući se na podatak da u Rusiji, u kojoj živi 144 miliona stanovnika, katolička zajednica ima oko 600 hiljada vjernika.