[ Pobjeda; Objavila: M.M. ]

40 GODINA OD TITOVE SMRTI

Dan kad je Jugoslavija plakala

Na današnji dan prije 40 godina, u Ljubljani, u 88. godini umro je Josip Broz Tito, doživotni predsjednik SFRJ i SKJ, čovjek čije su odluke 35 godina presudno uticale na Balkan, Jugoslaviju i Crnu Goru. Bio je to čovjek koga su jednako uvažavali lideri sva tri tadašnja bloka – istočni, zapadni i nesvrstani.

Piše: Zoran Darmanović

„Danas, 4. maja 1980. godine u 15.05 časova u Ljubljani prestalo je da kuca veliko srce predsjednika naše Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije i predsjednika Predsjedništva SFRJ, predsjednika Saveza komunista Jugoslavije, maršala Jugoslavije i vrhovnog komandanta oružanih snaga Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije Josipa Broza Tita“, objavila je Pobjeda u vanrednom izdanju štampanom u večernjim satima u nedjelju, 4. maja.

Građane Jugoslavije te majske nedjelje 1980. iznenadio je neobičan prekid TV programa (na prvom programu bila je zabavna emisija „Nedjeljno popodne“, a na drugom prenos fudbalskog derbija sa splitskog „Poljuda“ Hajduka i Crvene zvezde). Nakon stanke od 30 sekundi, tačno u 18 i 50 spiker TV Beograda Miodrag Zdravković je saopštio: „Radničkoj klasi, radnim ljudima i građanima, narodima i narodnostima Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije: Umro je drug Tito.“

Iako je Tito još od januara zbog ozbiljno narušenog zdravlja bio u Kliničkom centru u Ljubljani, gdje mu je krajem februara amputirana lijeva noga, vijest o njegovoj smrti bila je pravi šok. Gotovo cijela Jugoslavija bila je tada u suzama. (Ko ne vjeruje neka pogleda snimke na Youtubeu). Život u SFRJ je stao.

CKSK Jugoslavije i Predsjedništvo SFRJ proglasom se obratilo jugoslovenskoj javnosti u kojem se, između ostalog, kaže: „Teški bol i duboka tuga potresa radničku klasu, narode i narodnosti naše zemlje, svakog našeg čovjeka, radnika, vojnika i ratnog druga, seljaka, intelektualca, pionira i omladinca, djevojku i majku“.

Savezno izvršno vijeće proglasilo je sedmodnevnu opštenarodnu žalost. Na svim državnim i javnim zgradama istaknute su zastave na pola koplja...

U skladu sa Ustavom SFRJ, funkciju predsjednika Predsjedništva SFRJ preuzeo je Lazar Koliševski, a funkciju potpredsjednika Cvijetin Mijatović. U skladu sa Statutom SKJ, Stevan Doronjski preuzeo je funkciju predsjednika Predsjedništva CK SKJ.

Sahrana

Plavim vozom iz Ljubljane 5. maja, kovčeg sa Titovim posmrtnim ostacima prebačen je u Beograd. Na zagrebačkom Glavnom kolodvoru plavi voz dočekalo je oko 300.000 uplakanih ljudi. U auli Skupštine Jugoslavije u Beogradu državni funkcioneri i građani naredna tri dana u mimohodima, strpljivo čekajući i po desetak sati, odavali su Titu počast naredna tri dana.

Drug Tito sahranjen je 8. maja 1980. godine u Beogradu, po sopstvenoj želji u zimskoj bašti rezidencije na Dedinju koja je nazvana „Kuća cvijeća“. Posljednju poštu drugu Titu na ulicama Beograda, kuda je prolazila pogrebna povorka, odalo je toga dana preko milion građana Jugoslavije. Bila je to najposjećenija sahrana nekog državnika u istoriji. Njoj je, kako je pisala Pobjeda, prisustvovalo 208 delegacija iz 126 zemalja: 121 državna delegacija, 68 delegacija partija, četiri delegacije oslobodilačkih pokreta, devet delegacija međunarodnih organizacija i šest ostalih delegacija. Bilo je 38 šefova država, pet prinčeva, sedam potpredsjednika republika, šest šefova nacionalnih parlamenata, deset predsjednika vlada, tri potpredsjednika vlada, 11 ministara inostranih poslova, 20 članova vlada i 21 državni funkcioner. Na sahrani su bili generalni sekretar UN Kurt Valdhajm, britanska premijerka Margaret Tačer u društvu kraljičina muža, princa Filipa, njemački kancelar Vili Brant, francuski predsjednik Fransoa Miteran, generalni sekretar CK KPSS Leonid Brežnjev i Andrej Gromiko iz SSSR-a, potpredsjednik SAD Volter Mondejl i predsjednikova majka Lilijan Karter, premijerka Indije Indira Gandi, predsjednik Italije Sandro Pertini, Kim Il-sung, Sadam Husein, Muamer Gadafi, Jaser Arafat, Erih Honeker, Robert Mugabe...

Događaj je direktno prenošen preko televizije u Jugoslaviji i još 16 zemalja svijeta. Evrovizija Titovu sahranu proglasila je za drugi najgledaniji događaj u 20. vijeku, odmah poslije slijetanja misije „Apolo 11“ na Mjesec, jula 1969. godine.

„Kuću cvijeća“ je od sahrane do danas posjetilo preko 18 miliona ljudi.

Ko je bio drug Tito 

Josip Broz Tito rođen je u maju 1892. godine, u Kumrovcu (Hrvatska). Tokom revolucionarnog rada služio se lažnim dokumentima, pa je tako i u jednom vojničkom dokumentu austro-ugarske vojske zabilježeno da je rođen 25. maja. A upravo na taj dan 1944. izvršen je i desant na Drvar. Tito nije želio da se taj datum mijenja kad ga je narod već prihvatio pa je 25. maja obilježavan njegov rođendan SFRJ kao Dan mladosti. Omladina, radni ljudi i građani nosili su štafetu i uz prigodan slet na stadionu JNA u Beogradu predavali je kao rođendanski poklon „najvećem sinu“.

Kao austrougarski vojni obveznik u Prvom svjetskom ratu ranjen je i zarobljen u Galiciji, na ruskom frontu 1915. godine. U jesen 1920. vraća se u Zagreb i stupa u KPJ. Iste godine partija je zabranjena. Godine 1937. postao je generalni sekretar KPJ. Radio je i školovao se, 1936. i 1937, u Kominterni u Moskvi u vrijeme najoštrijih čistki unutar sovjetske nomenklature i komunističke internacionale.

Okupacija Jugoslavije 1941. godine Tita je zatekla u Zagrebu. Na njegovu inicijativu, tada je upućen proglas CK KPJ narodima i radnom narodu Jugoslavije, u kojemu se ističe odlučnost partije da u oslobodilačkom ratu ustraje u prvim redovima i poziva radnike, seljake, omladinu, građane i sve rodoljube da se ujedine u borbi za nacionalnu nezavisnost.

Politbiro CK KPJ je pod Titovim vođstvom zatim počinje oružani ustanak protiv okupatora i njegovih domaćih pomagača. Formiran je Glavni štab Narodnooslobodilačkih i partizanskih odreda Jugoslavije (NOPOJ), a Tito je postao vrhovni komandant.

Uporedo sa uspjesima protiv okupatora i domaćih izdajnika Tito radi na stvaranju nove Jugoslavije. U Bihaću je 27. novembra 1942. održano prvo zasijedanje AVNOJ-a kao alternativa izbjegličkoj vladi u Londonu. Na drugom zasijedanju AVNOJ-a 29. i 30. novembra 1943. u Jajcu donešene su istorijske odluke o budućem uređenju Jugoslavije kao federativne države ravnopravnih naroda i narodnosti Jugoslavije. Tito je dobio čin maršala. Bio je jedini vrhovni komandant u Drugom svjetskom ratu koji je u bitkama lično predvodio svoje borce, pa je 19. novembra 1944. proglašen za narodnog heroja. Ranjen je u Bici na Sutjesci u junu 1943. godine. Ratne operacije su završile 15. maja 1945.

Tito 7. marta 1945. godine formira vladu Demokratske Federativne Jugoslavije.

Nova država je 29. novembra 1945. promijenila ime u Federativna Narodna Republika Jugoslavija. Postala je dio Istočnog bloka, sa komunizmom kao službenom ideologijom. Zabranjen je rad svih stranaka osim KPJ.

Sukob sa Staljinom

Sukobio se sa Staljinom 1948. pošto je odbacio Rezoluciju Informbiroa komunističkih partija. Tito i jugoslovenski komunisti smatrali su da imaju pravo da sami određuju budući razvoj svoje države jer ih na vlast nije dovela Crvena armija već su se za nju sami izborili.

Uslijedio je oštar obračun sa Staljinovim pristašama u KPJ.

Jugoslavija je nastavila da se razvija kao socijalistička zemlja i potpuno je raskinula sa dogmatskim marksizmom sovjetskog tipa. Do izražaja je došla Titova državnička sposobnost. Vješto je iskoristio hladni rat i nagli prestanak sovjetske, nadoknadio je američkom pomoći. Godinama je vješto balansirao između istočnog i zapadnog bloka, a za Jugoslaviju je izabrao „treći put“, kao jedan od osnivača Pokreta nesvrstanih u koji su se uključile novostvorene države Trećeg svijeta. Ugled Jugoslavije u svijetu bio je iz godine u godinu sve veći.

Prvi put je Tito izabran za predsjednika Republike 14. januara 1953. godine.

Životni standard stanovništva rastao je iz godine u godinu. Sa crvenim pasošem moglo se putovati svugdje po svijetu. Jugoslovenski građani koji su u tada imali priliku da posjete zemlje istočnog bloka, uvjerili su se u kakvim stegama i neimaštini žive stanovnici država koje su ostale pod „čizmom velikog brata sa istoka“.

Poruke koje nismo čuli

Tito je bez sumnje istorijska ličnost, veliki državnik i revolucionar, pobjednik u Drugom svjetskom ratu, lider Komunističke partije i antifašističkog oslobodilačkog pokreta.

- Mi smo more krvi prolili za bratstvo i jedinstvo naših naroda. E nećemo nikome dozvoliti da nas dira ili da nam ruje iznutra, da se ruši to bratstvo i jedinstvo - upozoravao je Tito.

Znao je da Jugoslavija može opstati samo kao država šest ravnopravnih republika i dvije pokrajine, pa se sa svim pokušajima raspirivanja nacionalizma obračunavao beskompromisno i nemilosrdno. Neki su to smatrali čistkama i obračunom sa neistomišljenicima i smatrali su ga diktatorom.

Kako je vrijeme od njegove smrti prolazilo, njegova poruka „Čuvajmo bratstvo i jedinstvo kao zjenicu oka svoga“, sve je više padala u zaborav.

Neke lokalne vođe, deset godina nakon Titove smrti, poželjele su da u jugoslovenskoj zajednici budu ravnopravniji od drugih. Uslijedio je krvavi raspad zajedničke države, čije posljedice i danas osjećamo.

Tito i Crna Gora
U državi koja je pod vođstvom Josipa Broza Tita stvorena 1945. vraćeno je ime Crnoj Gori, nakon što je 1918. godine na brutalan način prisajedinjena Srbiji. Glavni grad Crne Gore sve do ludila devedesetih nosio je ime Titograd, ali smo se razračunavali sa „retrogradnom prošlošću“ pa je Titograd postao Podgorica, a Titovi spomenici, biste i slike su uklanjani.

Tito se, ipak, 19. decembra ponovo vratio u glavni grad Crne Gore. Otkriven je spomenik Titu na Bulevaru Svetog Petra Cetinjskog na Dan oslobođenja glavnog grada.

Crna Gora se napokon sjetiila da je Tito, kako piše u obrazloženju inicijative za podizanje spomenika, „uradio sve da se nacionalna prava Crnogoraca poštuju jednako kao nacionalna prava ostalih naroda, a crnogorskoj kulturi pruži ravnopravan odnos sa svima ostalima“.

Tito se zadesio u svojoj vili u Igalu kada je Crnogorsko primorje pogodio veliki zemljotres 1979. godine. Na njegov poziv uslijedila je do tada nezabilježena pomoć Crnoj Gori iz cijelog svijeta, kao i solidarnost svih bivših jugoslovenskih republika.

„Druže Tito mi ti se kunemo“ orilo se na Poljudu
Na Poljudu igrao se 43. minut fudbalske utakmice Hajduka i Crvene zvezde, koja je vodila 1:0.

Sudija Nusref Muharemagić na vijest o Titovoj smrti prekinuo je utakmicu. Igrači su se okupili na centru, većina ih je plakala. Oko 50.000 gledalaca na tribinama i igrači nakon minuta ćutanja otpjevali su pjesmu i himnu „Hej Sloveni“.