MALI, A VELIKI

Od Gusinja 4 paše i 25 doktora nauka

Gusinje je mjesto smješteno u neposrednoj blizini granice sa Albanijom, na sjeveroistoku Crne Gore. Okruženo je visokim Prokletijama, a do ovog mjesta može se doći samo jednim putem. Istorija mjesta veoma je bogata. Za vrijeme Osmanske imperije, ovaj gradić, koji sada broji oko 4.000 stanovnika, imao je značajnu ulogu u političkom, društvenom i ekonomskom životu tadašnjeg prostora Crne Gore.

Gusinje je imalo četiri paše, a takođe ovaj kraj je imao i 11 aginskih plemena. Nakon 1912. godine, počinje iseljavanje iz ovog kraja, najprije za Tursku, a kasnije i za Evropu i Ameriku. Gusinjana danas ima u 104 države svijeta.

Istoričar Riza Gruda kaže za Anadoliju da se Gusinje ubraja u najstarije gradove južnog Sandžaka.

"Sama riječ, etimologija Gusinje je ilirsko-latinska. Gusinje je dobilo naziv po geografskom položaju, što bi u prevodu značilo kotlina. U Gusinju su živjeli Rimljani, Kelti i Sasi. U zapisima popa Dukljanina, u 11.vijeku se spominje Gusinjska župa“, kaže Gruda.

Četiri paše iz Gusinja

Za vrijeme Osmanskog carstva, Gusinje je 350 godina bio srez. U tom periodu pod jurisdikcijom Gusinja, bili su Plav, Andrijevica, Berane, Rožaje, kao i djelovi kolašinske kapetanije. Taj period značajan je i po tome da je ovaj kraj dao četiri paše. Po posljednjem od njih, Ali-paši Gusinjskim Šabanagićem danas se naziva i poznato turističko izletište u ovom gradu, Ali-pašini izvori.

"U periodu vladavine Osmanskog carstva, Gusinje je dalo četiri paše. Prvi paša u Gusinju bio je Ibrahim paša, sin Veli-bega, kapetana gusinjskog sreza. To je period pri kraju 16.vijeka. On je bio porijeklom Turčin, iz provincije Horosan. Ta provincija danas zahvata djelove Turske, Irana... Došavši u Gusinje, dobio je tri sina, među kojima je i Ibrahim-paša. Od njih je i pleme Pašići. Iz te porodice Ibrahim-paše ističu se dva značajna imena, a to su Elmaz-beg, koji je bio u užem rukovodstvu bitke na Čanakale. To je bitka koja je vođena u Prvom svjetskom ratu, 1916.godine. On je imao čin pukovnika, zajedno sa Fejzi čakmakom, generalom, kao i sa Kemal-pašom Ataturkom. Dakle, Elmaz-beg Pašić, rođeni Gusinjanin, jedan je od glavnih vojskovođa bitke na Čanakale. Ovo je bila veoma važna bitka za Tursku, jer da su izgubili bitku na Čanakale, Turska bi bila kolonija. Elmaz-beg je i umro u Turskoj“, priča Gruda.

Druga begovska dinastija koja je dominirala bila je porodica Šabanagić. Iz ove porodice postoje značajne ličnosti u čuvanju Osmanske imperije.

"Prije svega, to je bio Mehmed-paša Šabanagić, drugi po redu paša iz Gusinja…Treći paša bio je Džafer-paša Koljenović. Četvrti paša je  Ali-paša Šabanagić, koji je rođen 1817.godine, a umro je 1889.godine. On je bio poznata ličnost druge polovine 19.vijeka. To je strateg koji je u tri bitke porazio vojsku Crne Gore. To su Polimska bitka, bitka na Nokšiće i Murinska bitka“, kaže Gruda.

Osmanske arhitekture i danas prisutna

Ovaj gradić, veoma znamenite istorije imao je još znamenitiju arhitekturu. Danas je sačuvan samo dio kula, kuća i džamija iz perioda Osmanske imperije.

"Gusinje je vrlo jedinstveno po arhitekturi. Arhitektura starog Gusinja ima primesa tursko-istočnjačkih elemenata. A takođe, ima primjesa i primorske zone. Razlog za to jeste da su Gusinjani bili čuveni trgovci, pa su sa sobom i donosili nove arhitektonske momente. Imamo kule koje su građene u tom stilu. Tu su čuveni pendžeri, puškarnice. Kule su pravljene za odbranu od neprijatelja. Sve ove objekte u Gusinju, u to doba radili su Debrani iz Makedonije, čuveni majstori tog doba. Svi natpisi na tim kulama bili su na staro osmanskom jeziku“, objašnjava istoričar Gruda, koji je u svojim knjigama do detalja opisao istoriju ovog kraja.

Gusinje na vrhuncu moći u 19. vijeku  

Prema podacima iz vremena 18. i 19. vijeka, Gusinje je bilo na vrhuncu svoje moći. Bilo je raskrsnica karavanskih puteva.

"Kada je Jovan Cvijić 1908. godine sa svojim studentima došao u Gusinje, izbrojao je stanovništvo. U to vrijeme, Gusinje je imalo 6.110 stanovnika. To je bilo najveće naselje. Podgorica, Nikšić, Pljevlja, Berane i ostali, svi su bili mnogo manje. Jedino je Novi Pazar imao više stanovnika. Ovdje je bila jako razvijena trgovina, zanatsvo, stočarstvo. Čak 352 dućana bilo je u Gusinju polovinom 19.vijeka. Svi putevi su išli preko Gusinja“, objašnjava Gruda.

Mjesto koje je dalo 25 doktora nauka  

U Gusinju danas ima sedam džamija, kao i katolička i pravoslavna crkva. Ovaj gradić prema podacima istoričara Grude, dao je veliki broj intelektualaca.

"Gusinje je dalo 2.145 visokoobrazovanih ljudi. To je velika cifra. Takođe, iz Gusinja su 25 doktora nauka, 30 magistara, 5 generala, 15 pukovnika, 10 potpukovnika, više od 10 majora, 4 paše. Ovo su impozantne brojke. Ovo malo Gusinje nekad nije bilo malo, već je bilo veliko. Ali Gusinje je danas kasaba, od nekada moćne varoši“, zaključio je Gruda.

Početkom ove godine, Gusinje je odlukom Skupštine Crne Gore povratilo status opštine. Nakon 60 godina, san mnogih Gusinjana je ostvaren. Sada očekuju bolje dane.