KRAJ RATA

BiH: 18 godina od Dejtonskog sporazuma

Danas se navršava 18 godina otkako je Dejtonskim sporazumom, koji su 1995. parafirali Alija Izetbegović, Franjo Tuđman i Slobodan Milošević, okončan rat u BiH.

U međuvremenu sva trojica potpisnika mirovnog sporazuma su umrla. Umro je i bivši međunarodni izaslanik za Balkan i tvorac Dejtonskog sporazuma Ričard Holbruk.

Takođe je izgubljen i original dokumenta, a političari u BiH i dalje raspravljaju o njegovoj reviziji. 

Dan parafiranja Dejtonskog sporazuma Republika Srpska obeležava kao republički praznik. 

Kabinet predsjednika Republike Srpske Milorada Dodika objavio je tim povodom dokument "Dejtonska struktura BiH i pravni položaj Republike Srpske“, u kome se navodi da za BiH postoje dva pravca: konfederacija sa nadležnostima predviđenim Dejtonom ili raspad na tri etničke teritorijalne jedinice. 

U opširom dokumentu se, između ostalog, navodi da je mnogo puta ukazano da je BiH neuspješna država te da ne postoji većinska identifikacija sa sadašnjom BiH usljed neriješnih međunacionalnih sukoba ispoljenih u građanskom ratu. 

U dokumentu se navodi da se budućnost BiH ocrtava se u dva moguća pravca. 

Prvi je ustavna rekonstrukcija Federacije BiH i formiranje hrvatske teritorijalne jedinice, čime bi bili stvoreni uslovi za BiH kao konfederaciju sa nadležnostima koje su utvrđene Dejtonskim sporazumom za zajedničke organe. 

Drugi je raspad BiH opet na tri etničke teritorijalne jedinice, čak i u uslovima da prethodno ne bude riješeno hrvatsko pitanje. 

Optimalno bi bilo da BiH bude cijela iz tri dijela, time bi i međunarodni ugovor mogao opstati kao jedan od najvećih uspjeha američke spoljne politike - navedeno je dokumentu "Dejtonska struktura BiH i pravni položaj Republike Srpske". 

Predsjednica Vlade Republike Srpske Željka Cvijanović izjavila je da je Dejtonski mirovni sporazum suštinski kamen temeljac za Republiku Srpsku i kao takav će biti zadržan. 

Prije osam godina u Briselu je održana konferencija o ustavnim promenama u BiH, na kojoj lideri osam najvećih političkih stranaka iz BiH nijesu uspjeli da se dogovore o bitnijim izmjenama Dejtonskog sporazuma, ali je postignuta saglasnost da se ojačaju strukture vlasti i da se učine efikasnijim. 

U junu 2008. u Luksemburgu BiH i EU potpisale su SSP i privremeni trgovinski sporazum, a 8. novembra 2010. EU je ukinula vize za putovanja državljana BiH i Albanije. 

Krajem te godine lideri SNSD-a Milorad Dodik, SDA Sulejman Tihić i HDZ-a BiH Dragan Čović postigli su, na sastanku u Odžacima, dogovor o ustavnim reformama BiH koji, međutim, nije doveo do pomaka u toj oblasti. 

EU je tada poručila da je reforma Ustava ključ za evropske integracije BiH.

Sporazumom, koji je parafiran u vojnoj bazi Rajt-Peterson u američkom gradiću Dejton poslije tronedeljnih pregovora čelnika BiH, Hrvatske i Savezne Republike Jugoslavije, uz posredovanje SAD, BiH je podijeljena na dva entiteta, Federaciju BiH i Republiku Srpsku. 

Sporazum, parafiran u Dejtonu, u prisustvu tadašnjeg državnog sekretara SAD Vorena Kristofera, Milošević, Tuđman i Izetbegović zvanično su potpisali tri sedmice kasnije, 14. decembra 1995. U Jelisejskoj palati u Parizu. 

Potpisnici su se obavezali na to da međusobne odnose regulišu prema Povelji UN, Završnom aktu iz Helsinkija i drugim dokumentima OEBS-a, kao i na međusobno poštovanje suvereniteta i rješavanje nesporazuma isključivo na miroljubiv načun. 

Prvih pet godina nakon potpisivanja sporazuma, u Dejtonu je svakog novembra međunarodnim skupovima obilježavana godišnjica okončanja troipogodišnjeg rata u BiH. 

Poslednji put predstavnici država potpisnica i međunarodni posrednici okupili su se u bazi Rajt-Peterson u novembru 2000., ali obilježavanju jubileja tada nije prisustvovao niko od potpisnika. 

Bivši međunarodni izaslanik za Balkan Ričard Holbruk, koji se smatra glavnim arhitektom sporazuma, rekao je u oktobru 2005. u Sarajevu da je Dejtonski sporazum zaustavio rat u BiH, ali da u njemu postoje i neke greške, nastale, uglavnom, zbog njegovog nesprovođenja. 

(B92)