SRBIJA I PRVI SVJETSKI RAT

Kusturica: Plašim se povratka nacizma

U godini u kojoj se obilježava stogodišnjica početka Prvog svjetskog rata, evropska štampa svakodnevno donosi članke na temu ko je kriv. Posljednje u nizu je pismo gradonačelnika Londona Borisa Džonsona pod naslovom "Njemačka je počela Veliki rat, ali ljevica ne može da podnese da to kaže". Režiser Emir Kusturica za Blic kaže da pokušava da se bori protiv nametanja krivice Srbiji za početak Prvog svjetskog rata.

 "Radim to zbog slobode koju uživam i koja će mi biti ugrožena ako se nastavi revizija i ako se nešto što je zakucano u istorijskim knjigama kao istina mijenja u svoju suprotnost. Ja se, moram da priznam, plašim povratka nacizma", kaže Kusturica.

U godini u kojoj se obilježava stogodišnjica početka Velikog rata, evropska štampa svakodnevno donosi članke na temu ko je kriv. Posljednje u nizu je pismo gradonačelnika Londona Borisa Džonsona pod naslovom "Njemačka je počela Veliki rat, ali ljevica ne može da podnese da to kaže".

"Ova će tema postati stvar tenzija i pitanja kakvu Evropu želi Engleska, odnosno kakvu Evropu želi Njemačka. Jedan broj članaka je na tragu te ideje Merkelove, da Evropa mora biti snažnija pod Njemačkom, a ovi drugi, Englezi, govore o tome da je nepristojno praviti reviziju istorije i pitati se ko je kriv za Prvi svjetski rat kad se zna da Versajski ugovor ima član 231. u kome se okrivljuje Njemačka i da je Hitler bio taj koji je došao na vlast zahvaljujući, između ostalog, i obećanju da će kad-tad da skine iz Versajskog ugovora taj član. A najzgodnija za to potkusurivanje je oslabljena mala, i vrlo često u istoriji jadna, ali nikad neslobodna Srbija", kaže Kusturica.

Kusturica je ovu godinu započeo u Andrićgradu objavljivanjem prepisa pisma Oskara Poćoreka, bosanskog guvernera, ministru finansija Leonu Bilinskom, u kom najavljuje rat godinu dana pre atentata u Sarajevu.

"Pismo se pojavilo kao potreba da se aktuelizuje jedan aspekt tog pisma i da se zapravo sadržaj tog pisma iznese ponovo na uvid javnosti upravo zbog povratka revizionizma istorije. To je drugi po redu pokušaj revizije istorije (prvi je bio između dva rata u Americi), a dolazi iz pera engleskog istoričara Kristofera Klarka, koji nas optužuje da smo srušili transnacionalnu Austrougarsku, i Margaret Makmilan, koja Mladu Bosnu upoređuje sa Al Kaidom, što je cinizam neviđenih razmjera", kaže Kusturica.

Postoje, kaže on, "svežnjevi, čitave gomile pisama, koje govore o tome kako je Srbija Beču slala signale da Ferdinand ne dolazi u Bosnu, i da jedan svijet koji Srbija i srpska vlast nije mogla da obuzda upućuje na to da bi moglo doći i do ubistva prestolonasljednika. Postoji pismo šefa zagrebačke policije šefu bečke policije, na koje je ovaj Bečlija ostao gluv, a u njemu doslovce stoji da se priprema atentat".

Ne pravdajući tiranoubistva, koja su česta u istoriji, pa i danas prisustvujemo ubistvima tiranina uživo (Čaušesku, Gadafi, Sadam Husein), Kusturica brani Mladu Bosnu i Principa.

"Mlada Bosna nije bila jedina revolucionarna organizacija u to vrijeme. Bila je to i Mlada Italija čiji su članovi pokušali da ubiju Franju Josifa, cara. Nije to izolovan pokret, to je bio jauk čitavog svijeta, koji je u to vrijeme, kad je kapitalizam počeo da cvjeta i da se razvija, bio zamajac promjena. A ta katarza Prvog svjetskog rata ne može da se pripiše Srbiji, zato što je Srbija odrala svoje biće da pošalje toliko signala Beču da bi prestolonaslednik mogao da bude ubijen. Revizija istorije kojoj prisustvujemo i strah da će nam sloboda biti uskraćena nešto je zbog čega o svemu tome treba govoriti".

Istorijski institut u Andrićgradu, najavljuje Kusturica, uskoro će objaviti stenograme sa suđenja Gavrilu Principu, gdje će se videti da je njemu suđeno u nezakonitom postupku (jer Austrougarska nije ratifikovala aneksiju BiH) i iz zaborava vratiti priču o Valjevskoj bolnici u kojoj su zarobljeni doktori zajedno sa našim doktorima liječili vojnike i sa jedne i sa druge strane.

Nasljeđe na Balkanu

Principovo nasljeđe na Balkanu ostaje krajnje kontroverzno. Tokom jugoslovenske ere, slavljen je kao oslobodilac, a ulice u Beogradu još nose njegovo ime. Grob Principa se danas nalazi u kapeli vidovdanskih heroja u Sarajevu.

Auto, Gavrilov pištolj i okrvavljena uniforma Franca Ferdinanda nalaze se u Vojnoistorijskom muzeju u Beču. Metak koji je ubio Ferdinanda izložen je u češkom gradu Konopište. U vrijeme atentata, Princip je bio suviše mlad za smrtnu kaznu, pa je osuđen na dvadeset godina zatvora, gdje je bio izložen mučenjima.

Kaznu je služio u češkom Terezinu, gdje je i umro od tuberkuloze 28. aprila 1918, malo pred kraj Prvog svetskog rata. Pri kraju života je bio zbog loših zatvorskih uslova vrlo oslabio i imao oko četrdeset kilograma.

U unutrašnjosti ćelije smještene u tvrđavi Terezin, danas samo okovi za koje je Gavrilo Princip bio svezan svjedoče o njegovoj mučeničkoj smrti. Na zidu ispred ćelije ugrađena je skromna ploča s imenom zatvorenika.