Objavila: M.M.Lj. [ Independent ]

KINESKI VELIKI BRAT

Vlada mjeri koliko ste pouzdan član društva

Zamislite svijet u kome autoritarna vlada nadgleda sve šta radite, prikuplja ogromne količine podataka o vama i dodjeljuje vam poene koji pokazuju koliko ste “pouzdani”.

U takvom svijetu, sve - od neredovne otplate kredita do kritikovanja vladajuće partije, od prelaska na crveno svetlo do neadekvatne brige o roditeljima - može da vas košta dragocenih bodova. Od rezultata će zavisiti da li će vam biti odobren kredit, da li će vam djeca ići u najbolje škole ili putovati u inostranstvo, da li ćete moći da odsjednete u boljem hotelu ili večerate u poznatom restoranu. Poeni će čak odlučivati o tome da li ćete naći partnera preko agencije za bračno posredovanje.

Ono što zvuči kao scenario za film, do 2020. u Kini bi moglo da postane stvarnost. Riječ je o ambicioznom planu Kine da razvije sveobuhvatni sistem za mjerenje pouzdanosti svakog pojedinačnog člana društva, planu kojim Komunistička partija želi da izgradi kulturu “iskrenosti” i “skladnog socijalističkog društva” za “zadivljujućim stepenom pouzdanosti” građana.

Dokument sa visokog državnog položaja objavljen u septembru sadrži spisak sankcija koje bi mogle da budu nametnute svakoj osobi ili kompaniji za koju se smatra da nije ispunila očekivanja. Princip je sledeći: “Ako se poverenje iznevjeri na jednom mjestu, ograničenja se nameću svuda”. Čitav niz privilegija bi bio ukinut, a ljudi i kompanije koje iznevjere poverenje bili bi podvrgnuti proširenom svakodnevnom nadzoru i nenajavljenim provjerama.

Vlada još nije najavila kako će realizovati plan, ali ideja je da se dobro ponašanje nagradi, a loše kazni, a Komunistička partija preuzima ulogu glavnog sudije. Kina taj sistem naziva “Internet Plus”, a kritičari “policijskom državom 21. vijeka”.

“Kina se kreće u pravcu totalitarnog društva, u kome vlada kontroliše privatni život pojedinca i utiče na njega”, kaže Murong Suecun, pisac iz Pekinga. “Poput Velikog brata koji ima sve informacije i može da vam naudi kako god hoće”.

Osnovna namjera plana je kontrola kineske ogromne, anarhijske i loše regulisane tržišne ekonomije i kažnjavanje kompanija koje prodaju zatrovanu hranu ili lažne ljekove, razotkrivanje ljekara koji uzimaju mito i prevaranata koji se bogate na najosjetljivijim kategorijama građana. “Prevara je sve prisutnija u društvu”, rekao je u aprilu Lian Veiliang, potpredsjednik Komisije za nacionalni razvoj i reforme, glavne državne agencije za ekonomsko planiranje. “Prevaranti moraju da plate.”

Međutim, u komunističkoj Kini, ovakvi planovi neizbježno poprimaju autoritarni aspekt, pa cilj nije samo regulisanje ekonomije, već i stvaranje nove socijalističke utopije pod “dobronamjernim” rukovodstvom Komunističke partije.

“Veliki deo kineske političke predstave jeste tvrdnja da postoji idealna budućnost, utopija kojoj treba stremiti”, kaže Rohijer Kremers, profesor prava Univerziteta u Lajdenu (Holandija). “Poslije pola vijeka lenjinizma, i uz tehnološki razvoj koji omogućava prikupljanje i obradu ogromne količine informacija, distanca između umišljene ambicije partije i njene hipotetičke sposobnosti da zaista nešto uradi mnogo je manja”, rekao je on.

Komunistička partija možda jeste opsjednuta kontrolom, ali je i osjetljiva na mišljenje javnosti, pa su vlasti popustile nakon što je pilot projekat na jugu Kine 2010. izazvao žestoke reakcije. U okviru projekta lansiranog u okrugu Suining, u provinciji Đijangu, građanima su dodeljivani poeni za primerno ponašanje, pri čemu je maksimalan broj poena bio 1.000. Zbog najmanjeg saobraćajnog prekršaja ljudi su gubili 20 poena, dok su ih prelazak na crveno, vožnja u pijanom stanju i podmićivanje koštali 50 poena.

Neke kazne su otkrile nastojanja partije da utiče na privatan život građana - učestvovanje u svemu što liči na kult, ili nebriga o starim roditeljima podrazumijevali su gubitak 50 poena.

Građani su bili podijeljeni na četiri nivoa: oni sa ocjenom “A” su se kvalifikovali za pomoć države u slučaju osnivanja preduzeća i prvenstvo u slučaju da žele da uđu u partiju, vladu ili armiju. Ljudi sa ocenom “D” nisu mogli da dobiju pomoć države, niti da se zaposle.

Vlada Suininga je kasnije izjavila za državne medije da je revidirala projekat, te da i dalje bilježi rezultate po osnovu društvene kredibilnosti, ali da je odustala od kategorizacije.

Uprkos protestu u Suiningu, centralna vlada je očigledno odlučna da sprovede planove u djelo. Razlozi su delimično ekonomske prirode. Budući da mali broj ljudi u Kini posjeduje kreditne kartice ili uzima pozajmice od banaka, informacije o kreditnim rizicima su veoma ograničene.

Istovremeno, centralne vlasti žele da nadziru korporativni kriminal, zbog kojeg su desetine hiljada beba oboljele nakon konzumiranja pokvarenog mlijeka i vještačke hrane za bebe 2008, a milioni djece prošle godine primili neispravne vakcine. Međutim, to je istovremeno i pokušaj da se podaci iskoriste kako bi se nametnula moralna vlast kakvu je osmislila Komunistička partija.

Kineska Uprava za sajber-prostor želi da se svako ko ispolji “nepošteno” ponašanje stavi na crnu listu.

Lester Ros, partner u pekinškom predstavništvu američke advokatske kancelarije “WilmerHale”, smatra da su pravila osmišljena da zaustave svakog “ko se ne uklapa” i da bi mogao da zastraši advokate koji zauzimaju agresivan stav u odbrani svojih klijenata. On u tome vidi odjek Kulturne revolucije, u kojoj je Mao Cedung identifikovao “pet crnih kategorija” ljudi smatranih neprijateljima revolucije, uključujući i stanodavce, bogate seljake i desničare, koji su bili progonjeni i podvrgavani “prevaspitavanju”.

Novi plan ne predviđa tako stroge kazne, već zabranu putovanja prvom klasom u avionu, odsedanja u boljim hotelima, putovanja u inostranstvo, i pohađanja najboljih škola.