[ Izvor: B92, Objavio: I. P. ]

SAGA O BREGZITU

VB još nije izašla iz EU, a kad će ne znamo

Bregzit saga traje već tri i po godine. Posljednji dan oktobra ove godine trebalo je da bude "Dan D" za Veliku Britaniju, ali do toga ipak nije došlo.

Članice Evropske unije (EU) 28. oktobra odobrile su odlaganje Bregzita za januar 2020. godine. Time je spriječen izlazak Britanije iz EU bez sporazuma planiran za 31. oktobar.

Šta se sve desilo od tog 23. juna 2016. godine, kada su građani Velike Britanije izglasali da žele da napuste evropsku zajednicu?

Kako je bilo na referendumu?

Tada je na referendumu 51,9% glasača zaokružilo Da, dok preostalih 49,1% ipak nije bilo za izlazak iz EU. Izlaznost je bila 71,8 odsto, što znači da je glasalo više od 30 miliona ljudi.

Da bi došlo do Bregzita, mora se pokrenuti Član 50 Lisabonskog sporazuma. On daje dvije godine objema stranama da se dogovore o uslovima izlaska.

Tadašnja premijerka Tereza Mej je taj proces pokrenula 29. marta 2017. godine. To znači da je Ujedinjeno Kraljevstvo trebalo da izađe iz Evropske unije 29. marta 2019. godine.

Postojala je mogućnost da se taj proces produži, što se i desilo. Bregzit i dalje traje.

Šta se desilo tokom ove dvije godine?

Pregovori o izlasku između Ujedinjenog Kraljevstva i Evropske unije počeli su 19. juna 2017. godine.

Poslije više mjeseci pregovaranja, postignut je sporazum o Bregzitu koji se sastoji iz dva dijela.

Sporazum od 585 strana propisuje koliko novca Ujedinjeno Kraljevstvo duguje i šta se dešava sa građanima Ujedinjenog Kraljevstva koji žive negdje u EU i građanima EU koji žive u Ujedinjenom Kraljevstvu.

12. jula 2018. godine Vlada je objavila Bijelu knjigu u kojoj je detaljno izložila svoju pregovaračku poziciju za buduće odnose Ujedinjenog Kraljevstva sa EU.

Izlaskom iz EU, moglo bi da dođe do ponovnog uvođenja "tvrde" granice između Britanije i Sjeverne Irske. Sporazum predlaže i metod za izbjegavanje tog scenarija.

Pokrenut je tzv. bekstop, što znači sprečavanje vraćanja na prethodno stanje i stare granice, te bi prvenstveno prenos robe ostao neometan.

Bekstop nije morao da bude pokrenut, premijerka Mej isprva to i nije željela.

Sporazum je od donošenja izazivao nemire u parlamentu. Mej je od početka Bregzita vodila bitku sa poslanicima, posebno konzervativcima koji su razmišljali o glasanju protiv sporazuma.

Sa njegovim sadržajem se nijesu slagali čak ni oni koji su se zalagali za Bregzit jer smatraju da ne donosi promjene i da se ništa ne dobija izlaskom sa tim sporazumom.

Klimava stolica Tereze Mej

Pozicija premijerke Tereze Mej bila je klimava još od 2017. godine.

Mej je imala podršku poslanika Demokratske unionističke stranke iz Sjeverne Irske u ključnim glasanjima, što ju je održavalo na funkciji.

Nakon prvog glasanja o povjerenju premijerki ona je pobijedila osvojivši 200 glasova, dok je 117 poslanika glasalo sa njenu smjenu.

Vanrednim izborima održanim 8. juna 2017. ona je željela da utvrdi svoju poziciju, ali joj se podrška ipak smanjila. Mej nije bila za Bregzit prije referenduma, ali je počela da se zalaže za taj proces nakon što je "narod tako odlučio".

Sporni sporazum i ostavka premijerke

Ono što je Bregzit uvelo u, može se reći, novu fazu jeste ostavka premijerke Tereze Mej. Ona je zvanično ostavku dala 7. juna ove godine. I to je, kao što je i bilo prognozirano, dovelo do produbljenja krize oko izlaska VB iz Evropske unije.

Nakon izbora u Konzervativnoj partiji koji su održani 23. jula 2019. novi premijer postao je Boris Džonson. Za njega su glasala 92.153 torijevca, a za Džeremija Hanta 46.656.

Džonson se, i prije dolaska na funkciju, zalagao za Bregzit.

On je, za razliku od prethodnice, rekao da je spreman da Britanija napusti Uniju i bez sporazuma i da će se Bregzit sprovesti do 31. oktobra tekuće godine, sa sporazumom ili bez.

Od tada, svakodnevno se postavljaju pitanja šta sve može da se dogodi ukoliko dođe do izlaska iz EU bez sporazuma i koliko je to “kobno” ne samo za VB već i za cijelu Evropu.

Džonson je 3. septembra izjavio da ne želi prevremene izbore, niti odlaganje Bregzita, već da će se on desiti 31. oktobra, kao što je planirano.

Dio poslanika koji se suprotstavljaju planovima britanskog premijera o Bregzitu željeli su da usvoje zakon koji ga primorava da zatraži odlaganje izlaska Britanije iz Evropske unije do 31. januara 2020.

Džonson je nakon dolaska na mjesto premijera nastavio pregovore sa EU, koji su bivali sve teži, nailazeći na brojne prepreke.

EU i Velika Britanija ne mogu da se slože oko toga kako izbjeći ponovno uspostavljanje fizičke granice između Irske, države članice Unije, i britanske provincije Sjeverne Irske poslije Bregzita.

Prva “pobjeda” - nov sporazum

Nijedna članica, suverena država, još nije napustila EU. Jedino je, Grenland, kao teritorija Danske nakon refernduma izašla iz ove zajednice, 1982. godine. Ipak, EU tada još uvijek nije politički sistem kakav poznajemo danas. Prethodno je ova teritorija dobila veći stepen samouprave.

Konačno, 17. oktobra EU i Velika Britanija dogovorile su dogovor o Bregzitu. On je, između ostalog, podrazumijevao ukidanje bekstopa.

Odlučeno je da će parlament Sjeverne Irske moći na svake četiri godine da odluči da li će nastaviti da primjenjuje pravila EU ili ne, za šta im je potrebna prosta većina.

Kako se 31. oktobar približavao, svakodnevno su se odvijali različiti sastanci, sjednice, pregovori.

Poslanici britanskog parlamenta 22. oktobra glasanjem su usvojili nov sporazum, 329 poslanika nadglasalo je ostalih 299.

Ništa od obećanja “sa sporazumom ili bez”

Kako se vrijeme za planirani Bregzit približavalo, premijer Džonson morao je od EU za zatraži odlaganje za tri mjeseca. Pošto poslanici nijesu prihvatili ubrzano razmatranje i prihvatanje Zakona o sporazumu o izlasku.

To je Džonsona spriječilo u namjeri da sprovede Bregzit do 31. oktobra – sa ili bez sporazuma, kako je to ranije najavljivao.

Ipak, nešto što je Džonson najavio kao mogućnost, desilo se.

Nakon pregovora i pretpostavki, premijer Džonson 24. oktobra objavio je da će zatražiti vanredne opšte izbore i kao datum predložio 12. decembar.

Redovni izbori trebalo je da se održe 2022. godine.

Ova odluka značila je da 31. oktobar definitivno neće biti odlučujući dan za Bregzit.

Parlament je konačno predlog premijera prihvatio i dogovoreno je da se opšti izbori u Velikoj Britaniji održe 12. decembra ove godine. Za taj predlog glasalo je 438 poslanika, dok je 20 bilo protiv.

Stranka aktuelnog premijera Džonsona zalagaće se da parlament prihvati sporazum do 31. januara, ukoliko oni pobijede na izborima. To bi, po svemu sudeći, značilo da Boris Džonson nakon produženja roka ipak želi da izbjegne izlazak bez sporazuma.