Saša Bojić  [ DW ]

08. 12. 2022. 10:06

Staro sajmište postaje mjesto sjećanja

Koncentracioni logor Staro Sajmište je zapravo adaptiran prostor novog sajma sagrađenog 1937. po uzoru na Frankfurtski sajam. No, ubrzo po okupaciji Beograda, nacisti su ga pretvorili u koncentracioni logor. Staro sajmište se nalazilo na lijevoj obali Save, u neposrednoj blizini Zemuna koji je 1941. priključen Nezavisnoj Državi Hrvatskoj (NDH) i tako pretvoren u njen najistočniji grad. Logor je dobio ime „Jevrejski logor Zemun" (orig. Judenlager Semlin).

Po okupaciji Beograda, Vermaht je donio „Uredbu o Jevrejima i Ciganima". Tom uredbom su Jevreji i Romi isključeni iz javnog života, na osnovu nje je njihova imovina plijenjena, i oni su morali da se registruju i unesu na posebne liste. Uredbom je „regulisano" i njihovo slanje na prinudan rad.

Svirepo mučenje i ubijanje

Jevreji i Romi su morali da nose žute trake na rukavu, i zabranjeno im je da se bave javnim djelatnostima i zanimanjima, kao i da posjećuju javna mjesta, bilo da je riječ o pijacama, bioskopima ili sportskim terenima.

Njemački okupatori su u Beogradu do kraja jeseni 1941. strijeljali oko 5000 jevrejskih muškaraca, a žene, djecu i starce su, nakon višenedjeljnog premišljanja oko povoljne lokacije, počeli da prebacuju u ovaj logor. Sajmište je tada već bilo napušteno zbog bombardovanja.

pročitajte još:Jevreji u Srbiji: Olga se zove Ester

Komanda logora je bila u rukama SS-oficira koji su snabdijevanje i organizaciju života u logoru prepustili Jevrejima. Njemački stražari i drugi vojnici su svirepo tukli i ubijali zatvorenike, a u logorskom paviljonu koji je bio oštećen u bombardovanju, ljudi su umirali od gladi i hladnoće.

Masovno ubijanje zatvorenika odvijalo se - od 1942 - i u takozvanim pokretnim gasnim komorama, kamionima koji su imali hermetički zatvoren prostor za teret u koji su nacisti ubacivali ljude. U taj prostor su sprovođeni izduvni gasovi i ljudi bi umirali od trovanja. Kamioni su nazivani i „dušegupkama" – to su bila specijalno adaptirana vozila firme Zaurer.

Zatvaranje 1944.

Godine 1943, Sajmište dobija važnu ulogu u njemačkom sistemu koncentracionih logora i u njega nacisti dovoze zatvorenike iz Italije, Grčke i Albanije, antifašiste raznih nacionalnosti.

U aprilu 1944. Veliki broj zatočenika Starog sajmišta je – baš kao i veliki broj civila u gradu - poginuo u savezničkim bombardovanjima Beograda. Samo mali broj zatočenika je uspio da pobjegne. U maju 1944. Vermaht je formalno predao upravu logora u ruke policije NDH ali je logor nastavio da služi njemačkim interesima i ostao pod komandom njemačkog oficira. U julu iste godine logor je zatvoren. Poslednji preostali zatvorenici su prebačeni u druge logore ili pušteni na slobodu.

Istorija koja je zapuštena se obnavlja

Nakon 1945. godine, u paviljonima Sajmišta su radnici i umjetnici počeli sebi da uređuju stanove, pa se Staro sajmište pretvorilo u stambeno naselje. Tu je godinama radilo i nekoliko restorana, teretana, kao i jedna sportska dvorana.

pročitajte još:Ko je nadležan za Staro sajmište?

Poslije gotovo 80 godina, počelo je pretvaranje tog prostora u memorijalni centar. Radi se na rekonstrukciji centralne kule logora i restauraciji drugih objekata. Predsjednik Srbije Aleksandar Vučić se 27. jula ove godine, na ceremoniji otvaranja radova, izvinio zbog toga što, kako je naveo, centralna kula nekadašnjeg nacističkog logora na Starom sajmištu "danas izgleda tako loše" i što se skoro 80 godina, kako je rekao, "nije vodilo računa o prošlosti, ni o budućnosti".

Pratite nas i na Fejsbuku, preko Tvitera, na Jutjubu, kao i na našem nalogu na Instagramu.