Yanis Varoufakis [ Peščanik ]

STAV

Ekonomsko zaostajanje Evrope

Evropa se još nalazi u dugom periodu ekonomskog pada koji je počeo 2008. godine, kada se Wall Street našao na ivici kliničke smrti. Bilo je u međuvremenu, naravno, i perioda uzleta (i nade), ali to su bile epizode kratkog vijeka.

Пише: Види све колумне

Piše: Yanis Varoufakis  / Project Syndicate

S obzirom na politike koje Evropska unija sprovodi, to se moglo i očekivati. Te politike su odraz lošeg ustrojstva eurozone i praktično garantuju hronično nizak nivo investiranja u trenutku kada su nam potrebne ogromne investicije da bi se zastarjela industrijska baza udaljila od prljave energije, hemijske industrije i motora s unutrašnjim sagorijevanjem i približila kapitalu u oblaku i zelenim tehnologijama.

Odgovor na lančanu reakciju poslije kolapsa Lehman Brothersa 2008. godine bio je sličan na obje strane Atlantika. Sjedinjene Države i Evropska unija obavile su dosad najveći i najciničniji transfer privatnih gubitaka iz poslovnih knjiga polukriminalnih finansijera i pretvorile ih u javni dug, istovremeno uvodeći stroge mjere štednje za sve ostale da bi zaustavile dalji rast duga. Rezultat? Katastrofalna zamka likvidnosti koja je donijela još veći javni dug i proizvela ogromnu nesrazmjeru između količine raspoložive likvidnosti i nivoa kapitalnih investicija.

Ekonomska stagnacija je očekivani dugoročni ishod. Pritisak je bio tako snažan i trajao je toliko dugo da je zatrovao politički život u Evropi i SAD. Ali sve sličnosti tu prestaju. Sada je vidljivo sve veće relativno zaostajanje Evrope za Amerikom, jer za razliku od Sjedinjenih Država eurozona nema federalne institucije sposobne da u vrijeme krize (kao 1929. ili 2008.) stabilizuju monetarnu uniju i spriječe dugoročni ekonomski pad.

Poslije izbijanja krize 2008. EU je imala dvije raspoložive opcije za održavanje monetarne unije u životu, s tim što je samo prva od tih opcija mogla spriječiti dugotrajno ekonomsko propadanje. Ta opcija je nalagala de facto, ako ne i de jure usvajanje strategije federalizacije zajedničkog duga, uvođenje značajnih federalnih poreza sličnih onima u Americi i panevropski petogodišnji agregatni investicioni plan.

Ali da bi odabrala tu opciju Evropa je prethodno morala da odustane od neomerkantilističke ideologije koja je noseći stub njemačkog i holandskog poslovnog modela na kom je eurozona izgrađena. Neki su vjerovali (na primer, ja) da će se evropske elite bez oklijevanja odreći neomerkantilizma, jer je to bila relativno niska cijena koju je trebalo platiti za izbjegavanje dugog perioda ekonomskog pada.

To je bila pogrešna procjena. Najuspješniji evropski izvoznici i njihovi politički agenti ne mare toliko za ekonomski dinamizam Evrope koliko za održavanje visokog nivoa neto izvoza koji se finansira trgovinskim deficitom Sjedinjenih Država (što je trajni izvor agregatne tražnje za njihove robe). Takođe, važniji im je neto izvoz u Kinu i obaranje plata u Njemačkoj nego pružanje šanse Evropi da povrati ekonomski elan.

Druga opcija je zaobilaženje kvazi-federalizacije nametanjem mjera štednje onim državama eurozone koje su već bile u najdubljoj ekonomskoj depresiji, uz istovremeno davanje velikih monetarnih injekcija zemljama kojima je to najmanje bilo potrebno. To je opcija koja je izabrana. Surovim tretmanom Grčke koja je bila u najtežoj ekonomskoj situaciji svima je jasno stavljeno do znanja kakva odluka je donijeta.

Euro je sačuvan po cijenu trajne stagnacije agregatnih investicija u Evropi, uz dalje produbljivanje jaza između sjevera i juga Evropske unije (i stvaranje novog jaza između istoka i zapada). Sjedinjene Države, s druge strane, sada sprovode veliku kampanju javnih investicija koja privlači i evropske industrijske konglomerate, što uvećava evropsko zaostajanje. Očekivano, uprkos najavama evropskog Zelenog dila, Evropska unija nije u stanju da finansira ni sopstvenu zelenu tranziciju, a kamoli poslijeratni oporavak u Ukrajini.

Danas nema opasnosti da će kreatori evropskih politika nastaviti da pojačavaju mjere fiskalne štednje. Njihovo novo omiljeno oruđe kontrakcije je monetarna politika. Pošto su već napravili grešku odbacivši progresivnu monetarnu politiku koja je mogla da spriječi skorašnji rast inflacije, sada prave novu grešku pretjerano restriktivnim monetarnim politikama koje predugo traju. Rezultat je to da već podijeljena monetarna unija, na ivici recesije i usred uporne inflacije (uprkos brzom smanjivanju ponude novca), sve više zaostaje za Kinom i Sjedinjenim Državama.

Uzroci su strukturne prirode. Kontrakcione i otuda pogubne mjere štednje usađene su u sam institucionalni okvir Evrope – zbog čega vlade drugačijih političkih nazora ne dobijaju priliku da u vođenju državnih politika isprobaju drugačije agende. Nedovršena arhitektura evropskih integracija onemogućuje eksperimente s drugačijim industrijskim politikama, kao danas u Sjedinjenim Državama (kroz Zakon o smanjenju inflacije i CHIPS i Zakon o nauci), i drugačijim programima.

Istovremeno, Njemačka napušta EU ortodoksiju i usmjerava ogromna sredstva u održavanje posustalog industrijskog modela. Posljedica je rušenje zajedničkog tržišta i odustajanje od nekada prihvaćene obaveze (više u teoriji nego u praksi) da se uslovi tržišne utakmice izjednače na nivou čitave Evrope. Uskoro se mogu očekivati reakcije zemalja članica EU koje ne mogu da obezbijede subvencije kao Njemačka, naročito onih koje sopstvenu industrije ne mogu da zaštite ni devalvacijom.

Navijači EU slave opstanak eura, činjenicu da je prijetnja javnog duga sada manja nego što je bila i, kao najvažnije, opstanak merkantilističkog poslovnog modela. Ali svi oni dobro znaju da za to malo čudo treba da zahvale ljudima u Evropskoj centralnoj banci koji su (uprkos protivljenju Bundesbanke) uspjeli da pokrenu štamparije eura i spriječe ponavljanje grčkog scenarija u Italiji.

Plaćena je visoka cijena u obliku trajne stagnacije i dalje fragmentacije u Evropi. Evropska monetarna unija ostaje nedovršena. Nedostaju joj politička i fiskalna unija bez kojih sistem nije funkcionalan; što je još gore, 15 godina ekonomske stagnacije je umanjilo izglede da se problem riješi. Zbog problematične valute moramo se pripremiti za sekularni pad u Evropi. Ili moramo nešto preduzeti da to spriječimo.

To je strukturni problem koji traži političko rješenje.

(Autor je bivši grčki ministar finansija)