Narodna misao (6)

B.Vojičić: Zakon o globama

Nikome ne prijeti opasnost od slobodne štampe, nego upravo od onoga što ona javno iznese. Ako neko nepošteno radi, njega neće napasti štampa zbog toga što je slobodna, nego zato što to zahtijevaju opšti interesi.

Пише: Види све колумне

“Narodna misao”, kao nezavisni a potom opozicioni nedjeljnik, nije bila zadovoljna slobodom štampe, iako je Crna Gora zajedno sa ustavom dobila prvi Zakon o štampi koji tu slobodu proklamuje. Kad je, početkom 1906.godine, taj zakon stupio na snagu, osim zvaničnog “Glasa Crnogorca” i poluzvanične “Ustavnosti”( pojavila se ubrzo nakon donošenja Ustava), nijedan drugi list nije postojao.

Desetak dana prije izbora, 3.septembra 1906.godina, pojavljuje se “Narodna misao” u Nikšiću, kao prvi nezavisni list u Crnoj Gori, koja je, tražila izmjenu upravo donešenog Zakona o štampi. Za štampu se kaže da je sredstvo za izražavanje misli, a slobodna štampa je – istinski i pravi iskaz misli. Shodno tom shvatanju, list tvrdi da pojedine odredbe guše slobodu štampe, te da su stvoreni uslovi da štampa može samo “mizerno da životari”.

Jedna od takvih odredbi je član 6, koji predviđa niz uslova da bi neko postao glavni urednik glasila. Uslovi koje mora ispuniti lice da bi moglo biti glavni urednik su: da je crnogorski državljanin; da je završio najmanje srednju školu; da uživa sva građanska prava; da je u posljednje tri godine plaćao najmanje 15 kruna poreza; da ima najmanje 30 godina. Upravo zbog takvih ograničenja, “Narodna misao” smatra da u Crnoj Gori teško može biti slobodne štampe, a time ni demokratije i slobodne misli. “Narodna misao” objašnjava da slobodna štampa predstavlja ogledalo života jednog društva. Od slobodne štampe niko ne treba da se plaši, osim onih koji rade onako kako ne treba. Nikome ne prijeti opasnost od slobodne štampe, nego upravo od onoga što ona javno iznese,. Ako neko, kako navodi list, nepošteno radi, njega neće napasti štampa zbog toga što je slobodna, nego zato što to zahtijevaju opšti interesi. Zato svi činioci političkog života Crne Gore moraju najenergičnije zastupati stanovište o potpunoj slobodi štampe, kaže se u članku “Slobodna štampa” iz decembra 1906.

Zakon o štampi stupa na snagu 1. februara 1906. Dan kasnije, “Ustavnost” /br. 5, od 2. februara 1906/ analizira taj zakon sa uvjerenjem “da će se prosvjećeni sinovi naše zemlje njime pametno poslužiti na korist vladaoca, otadžbine, naroda i novog slobodnog političkog života u našoj zemlji”. List načelno razmatra značaj slobode štampe i ističe da ne može ni da bude prave političke slobode, gdje nema i slobode štampe. “Gdje nema slobodne štampe, nema, istina, ni zloupotreba štampe, ali tu nema javnog mišljenja. Štampa iznosi pred javnost ogledalo u kome se svako ogleda”. Autor teksta konstatuje “da je slobodna štampa javna kontrola sviju mišljenja, najboljih i najgorih. I naglašava da u Zakonu o štampi nema nikakve ni preventivne, ni zakonske mjere, koja bi sputavala slobodu javnog mišljenja i uvjerenja. Misao, iskazana putem štampe, po ovome zakonu je sasvim slobodna”, tumači list. “Protiv ubjeđenja i slobodne misli naš zakon ne predviđa nikakve krivice i kazne. On ne dopušta samo uvredu i klevetu vladaoca i članova vladalačkog doma, i izričan poziv građana na bunu”.

Opoziciona “Narodna misao”, međutim, zakon tretira kao “drakonski” i “zakon o globama” - neslobodouman, potencirajući da će prva dužnost Narodne skupštine biti da ga izmijeni ili ukine:  “Zar je teško poslaniku znati da, gdje nema slobodne štampe, ne može biti ni slobode misli, ni slobodnog narodnog razvoja. Zar nije svaki poslanik zavirio u zakon o štampi, te vidio u njemu zakon – o ciframa, koje označuju globu za globom! Ne zna li svaki poslanik, da taj drakonski zakon treba izmijeniti na najslobodnijoj osnovi. Zar on neće njegovom autoru reći da se ne treba bojati slobode štampe, nego jedino onoga što će ona iznositi?“

Povodom podizanja optužnice za uvredu i klevetu protiv potpisnika brošure “Riječ crnogorske univerzitetske omladine”, “Narodna misao” u uvodnom tekstu (potpisan inicijalima Ig.K.), komentariše nesklad između proklamovanog i stvarnog. Autor članka kaže da je, vaspitavajući se u Srbiji, zemlji slobodnoj, naša omladina viđela kako se oštro kritikuje svaka pogreška i svaki nedostatak u državnoj upravi. Ona je viđela da je Crna Gora primila Ustav po kojemu je sloboda riječi garantovana, a sigurno nije ni gledala na zakon o štampi kojim se ta sloboda postepeno uvodi, pa čak i ne do onih granica koje joj je Ustav opredijelio. U istom broju u članku naslovljenom “Jedan predlog narodnim poslanicima“ list podvlači da Ustav kaže da je štampa slobodna, da su opštine samoupravne, da su ministri odgovorni, da po narodnoj volji razrezuje se prihod i rashod državni, i da je svakom državljaninu zajemčena lična sloboda. Te da narodni poslanici imaju prava i po Ustavu i po svom pozivu i dužnosti da donesu najslobodnije zakone i za štampu, i samoupravu opštinsku, i slobodu građansku, kao i najbolje načine za napredak privredni i trgovinski, kao glavni osnov našega narodnog napretka.

“Narodna misao” traži potpunu slobodu štampe. U tekstu naslovljenom “Sloboda štampe” (potpisan inicijalom M), prvo se navodi da je reforma naših prilika donijela sa sobom i zakon o štampi, ali, ako hoćemo blago da sudimo o njemu, onda ćemo ovako kazati: Našao si iznemoglog putnika u Sahari, pa si ga pridigao, sklonio od pješčanih vjetrova i nahranio – ali mu vode nijesi dao! Potom autor teksta konstatuje: “I mi smo dobili 56 članaka zakona o štampi, po kojima bi mogla štampa nekako mizerno da životari. Ali, eto ti člana 6, koji jasno otkriva namjeru onih koji pisaše ovaj zakon – i u Crnoj Gori nema slobode štampe.

Zašto ta gospoda, kad su već prepisali srpski zakon o štampi, ne unesoše u naš zakon i onaj paragraf, koji ovako veli: “Odgovorni urednik mora biti građanin, koji uživa građanska i politička prava (član 22 ustava)“ – i ništa više. Ali, našoj je gospodi malo bilo uživanje građanskih i političkih prava, nego treba stalno da žive u Crnoj Gori (sigurno ne može nikako imati ni zastupnika!), da je svršio najmanje kakvu srednju školu, da uživa sva građanska prava, da je pošljednje tri godine plaćao 15 kruna dacije i da mora imati najmanje 30 godina!!! Još je čudo, što ne mora da položi kauciju od jedno 100.000 kruna! Gdje nema slobodne štampe, ne može biti ni slobodnog narodnog razvoja; ne može biti slobodne misli, a protiv toga je baš ovaj zakon i išao: ugušiti sve što može dovesti do poznanja pravnih prilika, te da se ni jedna riječ ne čuje o pravim tegobama našega naroda. Slobodna štampa potrebna je i seljaku i ministru – cijelome narodu, jer ona vrši ono u upoznavanju prilika, narodnih potreba i kontrolisanja svačijega rada, što ne bi moglo nijedno drugo sredstvo zamijeniti. Slobodne štampe ne treba niko da se boji, ko pošteno misli i shvaća svoju dužnost...“

NASTAVAK SJUTRA