Vlatko Simunović

ŽABLjAK CRNOJEVIĆA

Nemoć države

Žabljak Crnojevića, slavna prijestonica Gornje Zete/Crne Gore. Pogled na jezero i brda je nezaboravan. Savršen mir. Čudesna tišina. Istovremeno, nigdje kao na tom mjestu nije vidljiv nerad svih “zaštitnika i čuvara” crnogorske kulturne baštine i nered kao modus operandi države Crne Gore.

Пише: Vlatko Simunović Види све колумне

Piše: Vlatko Simunović

U Žabljaku Crnojevića ništa nećete saznati o dinastiji Crnojevića, usponima i padovima starog grada. Negdje na sredini staze koja od podnožja vodi do ulaza u tvrđavu nekada je postojala info tabla. Neko je iskoristio kao metu. Pisala je o tome štampa. Svi se zgražavali nad vandalskim činom. Do danas je tu kao izblijedio i bezdušnim mecima izbušen spomenik inertnosti i nemoći društva.

Nema u Žabljaku Crnojevića koji je istorijska prijestonica slavnih Crnojevića punkta na kom se dijele informativni flajeri. Nema vodiča koji bi posjetioce na način starinski ispratili i ispričali priču o ljutim crnogorskim jataganima i otporu koja nije baš svakidašnja. U srcu grada u kom je stolovao prosvijećeni crnogorski vladar koji će povlačeći se pred osvajačkom vojskom Osmanskog carstva u blizini podići grad Obod i u njemu štampati prvu crnogorsku i južnoslovensku štampanu knjigu sigurno je samo da možete ugaziti u svjež ovčiji brabonjak. Ovce su jedini stalni stanovnici tvrđave.

RIJEČI

Sve dosadašnje strategije razvoja kulturnog turizma u Crnoj Gori, opisuje Žabljak Crnojevića ovako – „sofisticiran je i želi da se upozna sa materijalnim i nematerijalnim kulturnim nasljeđem turističke destinacije“. Tu možete pročitati da je živjeti kao lokalac, manir brojnih turista i da novi nomadi traža autentična iskustva. Žabljak Crnojevića to nudi u izobilju. Sa tvrđave puca pogled na cijelu zetsku ravnicu i Skadarsko jezero, Prokletije, Rumiju, Sutorman i Lovćen. Ljudi koji su vidjeli nešto od svijeta vjedoče da je to iskustvo elementarne ljepote nesravljivo je s bilo čim što se negdje drugo može iskusiti. Tu je i sve ono što je Pavle Mijović svojevremeno prepoznao kao „jedinstveni spomenik jedne veoma složene i višestruko isprepletene istorije patnji i trpljenja, uspjeha i poraza, radosti i strave“. Tu je Crna Gora.

U Žabljaku Crnojevića svi se osjećaju pozvani i dobrodošli. U zanosnom ushićenju, posjetioci se penju na oronule zidine i bez grča, kao da je na travnjaku ispred svoje porodične kuće. Tu se dosta može naučiti od prirode. Malo li je...
A ljudi? Sudeći po tome što su bili spremni učiniti za Žabljak Crnojecića, čist su višak.

ISTORIJA

Knjige kažu da se Žabljak Crnojevića u istorijskim izvorima prvi put spominje 1453. godine, ali se pretpostavlja da je osnovan tokom 10. vijeka, u vrijeme Vojislavljevića. Uspon doživljava u vrijeme Crnojevića. Dogradili su ga i u njemu stolovali Lješ i Đurađ Crnojević, kada je i postao važan privredni i trgovački centar. Takođe, bio je prijestonica Stefana i Ivana Crnojevića. U to vrijeme, postao je veliko naselje sa oko 300 kuća u podgrađu. Osim dvora, Žabljak je imao crkvu Sv. Đorđa, stambene i vojne objekte, skladišta za robu i cistijerne za vodu. Od 1478. godine, bio je pod turskom vlašću, kada je dvor pretvoren u sjedište zapovjednika utvrđenja, a crkva u džamiju koja je srušena 1878 godine. Za oslobođenje Žabljaka su vođene žestoke borbe. Najčuvenije su dvije. Vođene su 1835. i 1852. godine. Mala skupina od 12 ceklinjana pod vođstvom Kenja Stankova Jankovića herojski je osvajala Žabljak Crnojevića, ali na insistiranje velikih sila tvrđava je oba puta vraćena Turskoj. Pod turskom vlašću Žabljak je ostao je sve do 1878. godine, kada je odlukom Berlinskog kongresa pripojen Crnoj Gori.

Uređenje tog dragulja nekada je bio jedan od razvojnih projekata Prijestonice Cetinje. To je godinama bilo istaknuto na oficijelnom sajtu.

Što je do sada učinjeno na razradi te ideje? Da li postoji idejni projekat / ukoliko postoji molimo Vas da nas upoznate sa detaljima/? Postoji li preliminarna procjena vrijednosti te investicije? Što bi bili očekivani benefiti od realizacije tog projekta?

Decenijama ništa nije učinjeno. Vjerovatno i neće. Juče sam saznao da bi o Žabljaku Crnojevića, na temelju vlasništva nad zgradom u kopjoj je nekada davno postojala osnovna škola, trebalo da brine Ministarstvo prosvjete. Zbogom pameti! Baš kukavički izgovor za kulturocid koji se pedeset godina sprovodi nad slavnom tvrđavom!

PLAN

Planovi su nekada bili ambiciozni. Državnoj Studiji lokacije za područje „Žabljaka Crnojevića“ koju je Arhitektoski fakultet Univerziteta Crne Gore uradio 2012. teško je naći zamjerku. Tu se kaže da „ konceptu zaštite kulturne baštine, istorijski gradovi čine najreprezentativniji dio i da je održavanje autentične i/ili uključivanje odgovarajuće nove namjene jedno je od ključnih pitanja zaštite i revitalizacije starih urbanih jezgara i fortifikacija“. Naglašena je i potreba očuvanja autentičnih urbanističko-arhitektonskih i ambijentalnih vrijednosti. Kako to treba učiniti opisano je do najsitnijih detalja.

Da skratimo priču, zamisao je bila da Žabljak Crnojevića bude obnovljen na isti način kao Stari grad Budva u periodu poslije katastrofalnog zemljotresa. Ministarstvo kulture imalo je u planu konkurs izradu idejnog urbanističko-arhitektonskog rješenja u skladu sa konzervatorskim uslovima. Tek nakon sprovođenja tog koraka bilo je moguće razmatrati modele finansiranja izvođenja projekta sanacije i rekonstrukcije tvrđave i objekata unutar zidina. Prethodno, morao se ispoštovati zakonska obaveza da cijeli prosto bude detaljno arheološki istražen. Tog posla se prihvatio Zavod za arheologiju i konzervaciju Crne Gore. Prvi rezultati istraživanja kojima je rukovodio dr Dejan Gazivoda stvarno su zanimljivi.

Otkriveni su izvrsni arhitektonski ostaci koji potiču iz srednjeg vijeka i najvjerovatnije pripadaju periodu vladavine Crnojevića ili su nastali i ranije. Konstatovani su zidovi objekata, cistijerna, ostaci popločanja, stepenice uklesane u živu stijenu. Što se tiče pokretnih nalaza pronađen je bronzani prsten, veliki broj fragmenata keramičkih posuda, lula, stakla, klinova, đuladi koji se mogu datovati u period od 15. do 19. vijeka. Treba istaći pronalazak kapitela za koji se preliminarno može reći da pripada pseudokorintskom opusu. Dakle, već u prvoj kampanji pronađeni su izvanredni nalazi, koji nas obavezuju da narednih godina nastavimo otkrivanje svih faza grada koji je živio u kontinuitetu preko petsto godina i bio jedna od prvih crnogorskih prijestonica. Danas su u tvrđavi vidljivi tragovi tih istraživanja.
Tvrđava zjapi bez veze. Turisti neđe neku priču o njoj i potegnu do ovamo. Popenju gore na tvrđavu, zapanji ih vidikovac i bude im to nekakva utjeha.

JEDAN DAN ŽIVOTA

To je stvarnost Žabljaka Crnojevića. Što bi bila utopija?
Zamišljam jedan tipičan dan čovjeka koji živi u Žabljaku Crnojevića. Još sanjiv vrzmaš se u zoru kroz svoju kući na vodi. Okružena je lokvanjima. Ništa fitness, spa, detoksikacija i joga. Hraniš patke. One jedu i kupaju se. Kuvaš sebi kafu. Mir. Tek kasnije budi se svijet. Dok dan toči svoje boje i svjetlo na mutnu jezersku vodu ti na splavu ispijaš hladno pivo. Često o mukotrpnoj prošlosti svoga naroda čavrljaš s radoznalim, dobrodušnim ljudima koji su s kraja svijeta potegli do tvog parčeta raja koji je skriven nadohvat Sredozemnog mora. To je ono more čiji miris do tebe na Skadarskom jezeru često donese južni vjetar i rodno je mjesto po mjeri čovjeka skrojenoga svijeta. Od tog svijeta ostalo je nešto u industrijskim turizmom neokrznutom Žabljaku Crnojevića.

SIROMAŠTVO I BERIĆET

Niđe se u tako u tako savršnom skladu nijesu izmiješali naše siromaštvo i naš berićet. Uživajte dok se podrška kulturnoj baštini još uvijek doživljava kao teret a narod ignoriše svaki kutak neokrznut „prednostima“ građevina od armiranog betona s onim znamenitim aplikacijama od stakla i inoksa. Neće ni to vječno potrajati. Dokopaće se kad tad i Žabljak Crnojevića ljudi željni wellness odmora. Znate, to su vam oni odmori gdje za veliki novac dobijete tačno ono što danas na Skadarskom jezeru dobijete besplatno. Neka to bude mjesto vašeg zadovoljstva. Možete ga naći i bez tih nedostajućih putokaza. Dovoljno je ako slijedite glas iz srce ove zemlje koja kaže: Dođi!