Marsel Firstenau  [ DW ]

07. 11. 2025. 07:12

Sedam i po decenija borbe za zaštitu njemačke demokratije

Kada predsjednici Saveznog službe za zaštitu ustavnog poretka (BfV) govore o prijetnjama unutrašnjoj bezbjednosti Njemačke, gotovo uvjek se radi o politički i religijski motivisanom ekstremizmu.

Međutim, od nezakonite ruske invazije na Ukrajinu, nijedan govor ne prolazi bez pomjena onoga što se stručnim jezikom naziva „hibridna prijetnja“.

Svakodnevne prijetnje – sabotaža, špijunaža, sajber-napadi

Na svečanosti koja je povodom 75 godina od osnivanja BfV, koja je održana krajem oktobra u Berlinu, Sinan Selen, aktuelni šef te institucije objasnio je šta se pod pojmom „hibridna pretnja“ prvenstveno podrazumijeva: „Sabotaža, špijunaža, sajber-napadi i operacije uticaja, naročito od strane Rusije.“

Savezna služba za zaštitu ustava mora stalno da reaguje na stare i nove prijetnje. Njeno osnivanje 7. novembra 1950. u Kelnu bilo je u suštini odgovor na početak Hladnog rata između kapitalističkog Zapada i komunističkog Istoka. Špijunaža je bila dio repertoara, kao i nuklearno naoružavanje.

Teške uspomene na Gestapo iz nacističkog doba

Uprkos takvoj bezbjednosnoj situaciji, u narodu su u to vrijeme postojale jake rezerve prema novoj obavještajnoj službi. Na to je tokom svečanosti ovog oktobra podsjetio bivši sudija Ustavnog suda Udo Di Fabio.

Njemački narod je još osjećao smrtni strah od nacističkog Gestapoa (tajne državne policije) iz nacističkog doba: „Strah od onih ljudi u kožnim mantilima koji su kukavički u zoru odvlačili bespomoćne ljude u podrume za mučenje, a potom ih deportovali u koncentracione logore.“

Zbog takvog istorijskog iskustva, sile pobjednice Drugog svetskog rata odredile su da domaća obavještajna služba smije samo da prati i nadzire potencijalne neprijatelje demokratije. Za istrage, pretrese ili hapšenja osumnjičenih nadležna je isključivo policija.

Uspjesi se ne mogu provjeriti

Služba za zaštitu ustava trebalo bi da bude sistem ranog upozoravanja za potrebu zaštite slobodnog demokratskog poretka u Njemačkoj. To nekad funkcioniše bolje, nekad lošije. Kada se spreče planirani napadi islamista ili planiranja državnog udara desničarskih ekstremista, ta bezbjednosna institucija često sebi pripisuje zasluge.

Međutim, po prirodi obavještajnog rada, izvori informacija se ne objavljuju. Rezultati smeju da se proslijede samo policiji i nadzornom odboru Bundestaga. U tom odboru sede poslanici koji su zaduženi da nadgledaju da li se sve radi u skladu sa zakonom. Na primjer, komunikacija osumnjičenih smije se da se nadzire samo uz dozvolu suda.

Prijetnje se stalno mijenjaju

Od 1970-ih godina, pažnja se sve više usmjerava na levičarski ekstremizam. Frakcija Crvene armije (RAF) terorisala je Saveznu Republiku Njemačku otmicama, bombaškim napadima i atentatima. Kada se RAF 1998. samoraspustio, Služba je odahnuo. Ali samo nakratko.

Dana 11. septembra 2001. islamisti su avionima udarili u tornjeve Svetskog trgovinskog centra u Njujorku. Poginulo je oko 3.000 ljudi. Planovi za te neviđene napade skovani su u Hamburgu. Iako je njemačka obavještajna služba imala organizatore na radaru, oni su ipak mogli da rade neometani.

Kakvu je ulogu imala Služba u slučaju NSU?

Kao najveća prijetnja demokratiji već godinama se smatra desničarski ekstremizam. To naglašava i sama Služba. Ipak, nakon otkrivanja terorističke grupe Nacionalsocijalističko podzemlje (NSU), koja je između 2000. i 2007. ubila deset ljudi, Ured za zaštitu ustavnog poretka dospeo je na loš glas. Razlozi su brojni: sumnjivi kontakti s desničarskim ekstremistima koji su bili plaćeni kao doušnici, kao i uništeni dosijei povezani sa NSU.

Uprkos brojnim skandalima, aktuelni ministar unutrašnjih poslova Aleksander Dobrint (CSU), koji je nadležan za tu Službu, izbegao je da da kritikuje tokom svečanosti povodom jubileja. Naprotiv, taj političar demohrišćana iznjeo je pohvale: „Savezni ured za zaštitu ustava bio je, jeste i ostaje garant slobode, bezbjednosti i vladavine prava u Njemačkoj“, rekao je.

Na meti obavještajaca: Levica i AfD

Služba često dospijeva na naslovne strane i zbog nadzora nad političarima i partijama. Pogođene su bile i ostaju opozicione stranke – Levica, a naročito Alternativa za Njemačku (AfD). Ova druga je klasifikovana kao „desničarski ekstremna“. U brojnim sudskim postupcima koji se tim povodom vode, čas pobjeđuje jedna, čas druga strana.

Bivši ustavni sudija Udo Di Fabio smatra da najizazovniji zadatak za Službu održavanje ravnoteže između prikupljanja informacija i nadzora. Pored tehničkih metoda poput prisluškivanja telefona, koriste se i ljudski izvori – klasični doušnici.

Šta je dozvoljeno u zaštiti ustava?

Za Di Fabija su ključna dva pitanja: „Koji su djelotvorni izvori za praćenje neprijatelja demokratije i prikupljanje informacija o njima? I gdje se ne smije pretjerati da se ne izazove nesigurnost u društvu?“

Na tom klizavom polju između slobode i bezbjednosti, Služba za zaštitu ustava djeluje već 75 godina.