Mi.M. [ Danas.rs ]

Zašto Tramp šalje Nacionalnu gardu u američke gradove?

Stotine vojnika Nacionalne garde Teksasa okupile su se u vojnoj bazi nedaleko od Čikaga. Prijetnja Donalda Trampa da će se pozvati na Zakon protiv pobune i rasporediti trupe u još gradova širom SAD-a dodatno je pojačala raspravu o granicama njegovih predsjedničkih ovlašćenja.

 Savezna američka država Ilinois pokrenula je u ponedjeljak sudski spor kako bi spriječila Trampa u pokušaju da rasporedi stotine pripadnika Nacionalne garde na ulice Čikaga.

U tužbi se navodi da su Trampove akcije protivustavne jer krše Deseti amandman američkog Ustava, koji štiti prava saveznih država.

Država Ilinois, kojom upravljaju demokrate, kao i grad Čikago, podnijeli su tužbu samo nekoliko sati nakon što je savezni sudija u Oregonu privremeno zabranio Trampovoj administraciji da pošalje pripadnike Nacionalne garde u grad Portland radi nadzora protesta.

Tužba iz Čikaga predstavlja četvrti pravni postupak koji osporava Trampovu, do sada nezabilježenu, upotrebu vojske za nadzor gradova u SAD-u, gušenje protesta i jačanje imigracione politike unutar zemlje.

Trampova administracija je odlučila da tokom vikenda federalizuje do 300 pripadnika Nacionalne garde Ilinoisa, uprkos protivljenju demokratskog guvernera Džej-Bi Prickera, kao i dodatnih 400 pripadnika iz Teksasa koji bi bili raspoređeni u Čikagu.

Prema tvrdnjama države, administracija nije ispunila zakonske uslove da federalizuje Nacionalnu gardu bez pristanka guvernera, čime krši savezni zakon SAD-a iz 1878. godine koji zabranjuje upotrebu federalne vojske za sprovođenje domaćih zakona — takozvani Posse Comitatus Act.

Kada se zakon može primijeniti

Savezni zakon Posse Comitatus generalno ograničava upotrebu američke vojske u svrhe unutrašnjeg sprovođenja zakona, osim u određenim izuzecima.

Nacionalna garda, kao rezervna komponenta, obično je pod komandom guvernera i aktivira se u vanrednim situacijama poput prirodnih katastrofa. Međutim, može biti federalizovana i stavljena pod komandu predsjednika SAD-a.

U ovom slučaju, Tramp je preuzeo komandu nad Gardom Ilinoisa, čime je narušio autoritet države nad lokalnim organima reda.

Bijela kuća tvrdi da su trupe potrebne radi zaštite saveznih službenika od „nasilnih nereda“ u Čikagu, dok Ilinois u tužbi navodi da su „protesti mali, uglavnom mirni, a da ih je eskaliralo ponašanje Ministarstva za unutrašnju bezbjednost“.

Sudski sporovi i odluke

Savezna sutkinja Karin Imergut 4. oktobra privremeno je blokirala Trampa da rasporedi pripadnike Nacionalne garde Oregona u Portland dok traje sudski postupak. Presudila je da Trampova tvrdnja o „ugroženosti savezne bezbjednosti“ nema činjenično utemeljenje.

Suprotno tome, Deveti apelacioni sud SAD-a u San Francisku presudio je da je Tramp vjerovatno djelovao u okviru svojih ovlašćenja kada je poslao Gardu u Los Anđeles, jer su protesti tada bili nasilni.

Ilinois i Čikago su 6. oktobra tužili administraciju kako bi spriječili raspoređivanje Garde. Sud još nije donio odluku.

Zakon o pobuni – sljedeći korak

Tramp bi mogao da se pozove na Zakon o pobuni (Insurrection Act), koji predstavlja izuzetak od Zakona iz 1878. Ovim zakonom predsjedniku je omogućeno da rasporedi vojsku u slučaju pobune ili „nezakonitih opstrukcija“.

Zakon je u istoriji SAD-a primijenjen oko 30 puta — uglavnom u ekstremnim situacijama i najčešće na zahtjev guvernera. Posljednji put je korišćen 1992. godine tokom nemira u Los Anđelesu.

Tramp, međutim, ne pokazuje ustezanje:

„Ako guverner ne može da uradi posao, mi ćemo ga obaviti. Vrlo jednostavno“, rekao je Tramp.

Najavio je i slanje trupa u druge gradove s demokratskim liderima, uključujući Baltimor, Njujork i Oukland.

Reakcije i istraživanja

Grupa novinara i demonstranata u Čikagu podnijela je tužbu tvrdeći da je Trampova administracija prekršila njihovo pravo na slobodno izražavanje iz Prvog amandmana. Navode da Ministarstvo unutrašnje bezbjednosti koristi brutalne taktike poput suzavca, biber spreja i gumenih metaka, čak i tokom mirnih protesta.

Rendi Mener, penzionisani general-major Nacionalne garde, upozorio je:

„To je izuzetno opasno klizanje. Ako predsjednik može da rasporedi vojsku kad god želi, to je definicija diktature i fašizma.“

Prema istraživanju Rojters/Ipsos, 58 odsto Amerikanaca smatra da predsjednik treba da koristi trupe samo u slučaju spoljašnjih prijetnji. Trampova podrška među građanima pala je na 40 odsto — najviše zbog načina na koji se nosi sa kriminalom i troškovima života.