QVADIS

Sa Cetinja, preko Kembridža, do vječnosti

Čak i da se teorija kvantnog vakuuma opovrgne eksperimentima ili zaboravi, QVADIS će ostati trajni ponos crnogorske nauke, rekao je, u intervjuu za Portal RTCG, njegov tvorac, fizičar Dragan Hajduković, nakon predstavljanja projekta na naučnom skupu "Astronomy Futures".

Na skup, posvećen razvoju preciznih astronomskih mjerenja, koji je u Kembridžu održan od 6. do 8. jula, QVADIS (Quantum Vacuum Astrometric Detection In Solar system), je “krenuo” s našeg Cetinja.

Projekat će omogućiti astronomima da, slijedeći metod mjerenja koji je predložio Hajduković, detektuju efekte gravitacionog polja koje je hiljadu milijardi puta slabije od gravitacije na koju smo navikli na površini naše planete.

Tako velika preciznost će, ili dovesti do otkrića malih, ali u kosmičkim razmjerama presudnih, odstupanja od postojeće teorije gravitacije ili potvrditi Njutnovu i Ajnštajnovu teoriju s mnogo većom preciznošću nego do sada. Otkriće odstupanja od Njutnove i Ajnštajnove teorije bi predstavljalo novu naučnu revoliciju, ali bi i potvrda Njutna i Ajnštajna bila značajan naučni rezultat.

Po prijedlogu Hajdukovića, posmatraće se tzv. binarni transneptunski sistemi, odnosno sistemi na periferiji Sunčevog sistema, koji se sastoje od minijaturne planete i još manjeg satelita koji kruži oko nje.

Polazeći od hipoteze da su dobro poznate fluktuacije kvantnog vakuma po svojoj prirodi gravitacioni dipoli, teorija objašnjava najfundamentalnije probleme savremene fizike, astrofizike i kosmologije: šta je priroda onoga što zovemo tamna materija, šta je priroda onoga što zovemo tamna energija, zašto u kosmičkim razmjerama materija dominira antimateriju…

Uspjeh na predstavljanju u Engleskoj bio je povod da razgovaramo s Draganom Hajdukovićem.

Šta za Vas znači predstavljanje projekta QVADIS u Njutnovom Kembridžu, u kolijevci moderne  astronomije, a koji je nastao u maloj državi, kao što je Crna Gora?

Inicirao sam, motivisan željom da se nađe odgovarajući test teorije gravitacionih svojstava kvantnog vakuuma, novi metod astronomskih posmatranja i mjerenja, i to je trajna vrijednost. Kada mjerenja budu zavšena, biće to vrhunski naučni rezultat. Projekat QVADIS je projekat tih mjerenja.

Možda je moja teorija potpuno pogrešna i biće opovrgnuta eksperimentima i zaboravljena. Ali, ako je barem polovično tačna, biće to nova naučna revolucija. Moja teorija se pojavila u vremenu kada se fizika nalazi u najvećoj krizi u svojoj istoriji. Dva su uzroka te krize: precizna astronomska mjerenja su otkrila niz fenomena koji su bili i ostali iznenađenje i misterija za savremenu fiziku, a tridesetogodišnji pokušaj da se ti fenomeni objasne supersimetričnim teorijama (na kojima je radila armija od oko tri hiljade vrhunskih teoretičara) završen je krahom. Vrijeme će pokazati da li sam u pravu ili ne, ali ako je “supersimetrična armija” od tri hiljade ljudi griješila 30 godina, ništa strašno ako jedan jedini naučnik griješi pola toga vremena. No, čak i u slučaju neuspjeha moje teorije, QVADIS će ostati kao trajni ponos crnogorske nauke.

Igrom slučaja (to nije bila ni moja odluka ni moj izbor niti sam ja na to mogao uticati) poziv iz Kembridža je “preduhitrio” ostale. Milo mi je zbog toga. Ima neke lijepe simbolike u tome da je QVADIS prvi mali korak u “osvajanju” svijeta napravio iz Kembridža. Cetinje-Kembridž osjećam kao stih neke lijepe pjesme.

Skoro je sedam mjeseci od osnivanja Instituta za fiziku, astrofiziku i kosmologiju na Cetinju. Imate li sve potrebne uslove za rad na projektu QVADIS?  Da li je država Crna Gora dovoljno prepoznala značaj projekta i u čemu još očekujete pomoć?

Ministarstvo nauke nam je dodijelilo licencu za rad 16. decembra 2014. Trinaestog jula je deset nedjelja od početka malog  međunarodnog naučnog skupa na Cetinju, na kome je rođen projekat QVADIS.

Cilj Instituta je da tokom 2016. postane prva i jedina crnogorska institucija koja ne traži i ne troši ni jedan jedini crnogorski euro, nego se u potpunosti finansira iz inostranih naučnih fondova. U prelaznom periodu, od osnivanja pa do ostvarenja toga cilja, itekako nam je trebala pravovremena finansijska podrška države, koju nijesmo dobili. Za ostvarenje svih ciljeva trebalo nam je pet posto, a bili bismo zadovoljni da smo dobili i dva posto sredstava koja godišnje iz budžeta dobija CANU.  Za mini budžet, višestruko manji od vitalnog minimuma, zahvaljujemo, slobodno se može reći  pojedinačnoj, a ne državnoj, podršci predsjednika države, kome to nije u domenu nadležnosti i ministarke nauke, koja kao ministarka ima minimalna ovlašćenja, a maksimalna zakonska ograničenja. Najkraće, država Crna Gora je zasad gluva i slijepa, a ja se osjećam kao čovjek koji ima čizme od sedam milja, a okovan je lancima, da ne može da kroči. No, ne brinite, projektu QVADIS je suđeno da uspije, jer ja sam pun starocrnogorskog ratničkog duha, koji sam iskazao u davnim, studentskim, stihovima:

“Kad mi kosti polomite zašiljiću ih i napraviti koplja

Kad me u prah pretvorite letjeću sa vjetrom i zasipati vaše tragove”.

Kako će predstavljanje QVADIS-a u svjetskim metropolama uticati na razvoj Instituta na Cetinju?

Serija međunarodnih naučnih skupova će obezbijediti planetarni ugled projekta i olakšati borbu da tokom 2016. obezbijedimo finansiranje isključivo iz inostranih fondova.

Često čujem zlonamjerne primjedbe: “kakav Institut na Cetinju, gdje su im laboratorije, gdje su im profesionalni astronomski teleskopi”… Da se odmah razumijemo, ne samo Crna Gora, nego ni velike države pojedinačno, ne mogu da naprave tako skupu laboratoriju kao CERN ili da same finansiraju satelit vrijedan devet milijardi. Uprkos tome, Crna Gora može biti jaka u nauci, bar toliko koliko i u sportu. Naši naučnici će, uostalom kao i naučnici iz mnogo većih država, koristiti međunarodnu infrastrukturu -laboratorije, teleskope, satellite. Druga je stvar što planiramo da kraj Cetinja postavimo prvu crnogorsku astronomsku opservatoriju, čija namjena nijesu naučna istraživanja, nego će biti dostupna đacima, studentima i građanima koji imaju najvrijednije što čovjek pored ljudskosti može imati: radoznalost, kreativnost i imaginaciju.

Očekujete li da, i prije lansiranja Džejms Veba, dobijete neke rezultate?

“James Webb Space Telescope”, čudo moderne tehnologije, vrijedno devet milijardi dolara, zajedničko djelo NASA-e i ESA-e,  treba da bude lansiran u oktobru 2018. Period do tada se može nazvati periodom “aktivnog čekanja”. Planirano je da se za preliminarna mjerenja koristi VLT (Very Large Telescope) koji ESO (European Southern Observatory) ima u Čileu. Preliminarna mjerenja će najvjerovatnije biti obavljena početkom 2017.

Da li ste, već, formirali dva tima, jedan za CERN, a drugi koji će raditi na nano-tehnogijama?

Nažalost, još ne. Zbog izostanka državne podrške s teškom mukom održavamo aktivnosti samo na projektu QVADIS.

Dobili ste pozive za predavanja u Americi, Rusiji, Indiji, Kini…Šta očekujete od predstavljanja u tim zemljama, koje su velesile u astronomiji?

Svuda očekujemo isto - da naučnici širom svijeta, kao što se desilo u Kembridžu, detaljno shvate potencijale projekta QVADIS. Očekujem da moja teorija i QVADIS  budu “zvijezde” naučnog skupa u Londonu, sredinom avgusta. Kembridž je samo prvi korak na dugom putu, koji će trajati između pet i deset godina.

Dragana Žarić