Nikola Banićević

OSVRT

Let u novi kolonijalizam

Kada se 18. septembra 1961. godine Dag Hamarskjöld ukrcao na let iz Leopoldvillea, glavnog grada NDR Kongo do Nudolua u Rodeziju, nije znao da mu je to posljednje putovanje u životu. Avion je srušen u vazdušnom prostoru Rodezije, čime je na samo korak do cilja, prekinut njegov rad na uspostavljanju mira u NDR Kongo, nakon odlaska britanske kolonijalne vlasti.

Пише: Nikola Banićević Види све колумне

Sudbina drugog po redu Generalnog sekretara UN simbolično je označila početak regionalnih bezbjednosnih kriza širom afričkog kontinenta, usled povlačenja mandatnih uprava kolonijalnih sila. Sukobi nastali povlačenjem mandatnih vlasti Velike Britanije, Francuske, Italije i Belgije predstavljali su novi izazov za regionalnu i međunarodnu bezbjednost.

Britanska mandatna uprava je nakon odlaska iz Rodezije 1965. godine imala namjeru da vlast prenese na većinsko starosjedilačko stanovništvo. Međutim, druga strana je iste godine proglasili Republiku Rodeziju na čelu sa premijerom Ianom Smitom. Počinje građanski rat između vlasti i oslobodilačkih snaga Patriotic Front, lidera Robert Mugabea. Zbog jednostranog proglašenja republike, međunarodna zajednica uvela je oštre sankcije Rodeziji. Odlazak rodezijske delegacije kod predsjednika SAD Kartera u cilju ukidanja sankcija nije dao rezultate. Propala je diplomatska anglo-američka inicijativa o formiranju vlade, koja bi bila međunarodno priznata. Zalaganjem UN i Organizacije afričkog jedinstva, potpisan je sporazum u Lankaster Housu 1979. godine i raspisani prvi izbori u Zimbabveu.

Vlast je pripala Robertu Mugabeu. Dok je svaka od strana pripisivala sebi zasluge za okončanje problema, pred Zimbabveom bila je neizvjesna budućnost. Opterećena dugovima i pritiskom velikih država zbog eksplotacije resursa, stvorena je slaba država, a nestabilnost regiona se nastavila. Bila je ovo „Pirova pobjeda” međunarodne zajednice.

Britanski ministar inostranih poslova lord Balfor, 2. novembra 1917. piše lordu Rotšildu, moleći ga da pismo dostavi Cionističkom savezu Velike Britanije i Irske, u kojem u ime Vlade daje podršku jevrejskim namjerama za stvaranje „nacionalnog doma“ u Palestini. Već tada Velika Britanija jasno pokazuje stav o tome kako vidi odnose u regionu Bliskog istoka. Alan Cunningham poslednji je britanski mandatni upravnik u Palestini, čijim je odlaskom 1947. godine zvanično prestala kolonijalna britanska vlast na ovom prostor. Odlazak britanaca ostavio je prostor za početak sukoba između jevreja i arapa, čije posledice vidimo i nakon 75 godina. Britanska mandatna uprava imala je promjenjiv odnos prema doseljavanju jevrejskog stanovništva.

On se kretao od potpune podrške ovom procesu shodno Balforovoj deklaraciji, preko ograničenja doseljavanja „Bijelim papirom” iz 1939. godine do ukidanja svake zabrane nakon 1945. godine. Česte promjene u imigracionoj politici bile su povod za pobune arapskog stanovništva. UN je pokušao da rješi problem donošenjem Deklaracije br. 181 iz 1947. godine o podijeli teritorije na dvije države, jevrejsku i arapsku. Pokušaj je bio bezuspiješan.

Živimo li danas vrijeme „novog kolonijalizma”? Velike države i dalje aktivno sprovode svoje spoljno političke interese u državama i regionima širom svijeta. Njihov uticaj se vidi kroz borbu za vlast nad resursima, i uticajem nad političkim elitama. Cilj je ostvarivanje geopolitičke i geostrateške dominacije. Države danas nisu kolonijalni protektorati formalno ali suštinski imaju njihove karakteristike.

Piše: mr Nikola Banićević - predavač i doktorand na Humanističkim studijama, UDG na smjeru Međunarodna bezbjednost