Lidija Glišić

Ropstvo bez okova

Ako bismo bili blagi prema sebi, rekli bismo da danas robujemo trendovima, nekontrolisanoj potrošnji, diktatu vječne mladosti, internetu… Ali savremeno ropstvo bez okova mnogo je ozbiljnije, perfidnije i u “čiča-Tominoj kolibi čovječanstva” danas drži blizu 50 miliona ljudi.

Пише: Lidija Glišić Види све колумне

Da juče nijesmo obilježili Međunarodni dan ukidanja ropstva, koji tradicionalno osvane pun prigodnih tekstova, moglo bi se pomisliti da nam nedostaje dovoljno dobrih povoda da o ovoj temi govorimo i svih drugih dana.

Prije samo nešto više od vijeka i po, Amerika je popisom stanovništva posljednji put u istoriji jedne države jasno utvrdila broj robova u ukupnoj populaciji – blizu četiri miliona ljudi, što je tada bilo skoro 13 odsto stanovništva. Zato ne čudi ni podatak da je otac američke nacije, Džordž Vašington, u svoju vještačku vilicu ugrađivao zube robova sa svoga imanja.

Ovi podaci su samo podsjećanje da ropstvo u lancima nije bilo ni tako davno, niti se dešavalo nekoj drugoj civilizaciji, već onoj koja sebe smatra kolijevkom zapadne demokratije i ljudskih prava. Ako ćemo iskreno, ni evropskim kolonijalnim silama poput Ujedinjenog Kraljevstva, Francuske, Holandije, Španije, Portugala nije smetalo zveckanje lanaca nad porobljenim narodima. Brutalnost kolonijalnih gospodara nad domorodačkim stanovništvom bila je neljudska.

Postavlja se pitanje: kako je moguće da je hrišćanska Evropa, u tri vijeka svoje istorije, od šesnaestog do devetnaestog, stvorila najveći i najbrutalniji sistem ropstva u ljudskoj istoriji?

Odgovor leži u kapitalizmu. Potreba za ubiranjem profita i bogatstva zatvarala je oči evropskim osvajačima pred hrišćanskim i ličnim moralnim nazorima.

Iako je danas robovlasništvo krivično djelo u svim nacionalnim zakonodavstvima i zabranjeno međunarodnim pravom, moralne skrupule “novoosvajača” lako se rasprše pred profitom. Ropstvo je samo poprimilo drugačije prikrivene oblike.

Najčešće se kao novi oblici ropstva navode prisilan rad, trgovina ljudima, dužničko ropstvo, prinudni brakovi i eksploatacija migranata. Ali mislim da se pri tom zaboravlja prekarijat – kao nov društveno prihvatljiv oblik savremenog robovanja koji je stvorio i novu društvenu klasu. Prekarijat je društvena grupa ljudi čiji je život obilježen stalnom nesigurnošću, nedovoljnim pravima i nedostatkom ekonomskog i socijalnog oslonca.

S druge strane, njime se omogućava enormno bogaćenje krupnog kapitala koji razara sve ono što je proletarijat stekao u vijekovima borbe za dostojanstven položaj radnika. Revolucije, štrajkovi, pokreti, sindikati i izborene slobode – sve je to izbrisano pojavom prekarijata.

Prekarijat nije ropstvo, ali nosi elemente zavisnosti, nemoći i eksploatacije.

Radnik ove nove klase, za razliku od roba, ima formalnu slobodu, ali je sistemska nesigurnost tolika da ga suštinski vraća u sličan položaj obespravljenosti. Neplaćeni rad zamijenile su mizerne plate, a fizičku prisilu tržišna dominacija. Iako ga niko ne sprečava da ode, on realnu alternativu nema.

Odnos prekarijata prema ropstvu sličan je odnosu neokolonijalizma prema kolonijalizmu – kontrola bez formalne okupacije. Velike sile i danas nameću svojevrsnu robovsku zavisnost manjima: kreditima, dugovima, političkim pritiscima, vojnom i tehnološkom dominacijom, kao i mekom moći kroz medije i kulturne uticaje.

I tako opet dolazimo do kapitala, istog onog koji je “dobre” hrišćane prošlih vijekova pretvarao u nemilosrdne robovlasnike.

Zato je današnje licemjerje novih robovlasnika jednako licemjerno zvaničnom američkom narativu: da postoji zapis koji kaže da je Džordž Vašington za 9 zdravih zuba svojim robovima isplatio 122 šilinga!