Skot Roksborou  [ DW ]

05. 11. 2025. 10:16

„Nirnberg“ – Rasel Krou u ulozi Hermana Geringa

„Nirnberg“ je ono što se nekada nazivalo „oskarovskim filmom“, ili, manje laskavo, „mamcem za Oskara“. Film reditelja Džejmsa Vanderbilta obrađuje temu ogromne istorijske težine – suđenje nacističkom vođi Hermanu Geringu u Nirnbergu. Za glavne uloge su angažovani oskarovci Rasel Krou i Rami Malek, u produkciji u koju i inače ulažena značajna sredstva.

Za razliku od prethodnih filmova o ovim procesima, Vanderbiltov film nije sudska drama, već psihološki triler zasnovan na knjizi Džeka El-Haja „Nacista i psihijatar“.

Film „Nirnberg“ (u originalu, Nuremberg) se fokusira na intervjue između Geringa (Krou), komandanta Luftvafe i drugog najmoćnijeg čovjeka Rajha, odmah iza Hitlera - i vojnog psihologa, potpukovnika Daglasa Kelija (Malek), koji mora da procijeni da li je nacistički lider mentalno sposoban da mu se sudi.

Keli je mlad, ambiciozan i opsednut prirodom zla. „Šta ako bismo mogli da seciramo zlo?“ – pita se na početku. „Šta to Njemce čini drugačijima od nas?“

Odgovor je: malo toga.

U svojoj knjizi „22 ćelije u Nirnbergu“, Keli je zaključio da su nacisti, uključujući Geringa, na suđenju bili obični ljudi: možda ambiciozni i okrutni narcisi, ali ne psihopate – i upozorio da sposobnost za zlo razmjera nacizma nije njemačka specifičnost, već da postoji u svakom društvu, pa i u američkom.

To je suština Vanderbiltovog argumenta, egzistencijalno upozorenje koje prožima čitav film „Nirnberg“.

Nirnberški procesi su počeli prije 80 godina

Nirnberški procesi su održani od 20. novembra 1945. do 1. oktobra 1946. godine – na optuženičkoj klupi su bila 22 najviše rangirana preživjela nacistička lidera, kao i šest njemačkih organizacija.

Prošlo je, dakle, 80 godina otkako je Nirnberški tribunal postavio temelje međunarodnog prava i uspostavio načelo – mada ne uvjek i primijenjeno – da zločini protiv čovječnosti ne smiju ostati nekažnjeni.

Ali, sjećanje na taj istorijski događaj je izblijedjelo, zajedno sa lekcijama koje su navodno naučene iz Drugog svetskog rata i Holokausta. Slogani, simboli i ideologija nacizma se vraćaju, prihvaćeni od strane ekstremne desnice širom Evrope, Sjedinjenih Država i šire. Vapaj „nikad više“ djeluje aktuelnije nego ikada.

Film koji podsjeća gledaoce da smo već prošli tim putem, i da znamo gdje vodi, čini se kao vrijedan poduhvat. Ali, film „Nirnberg“ djeluje začuđujuće isprazno: djelo sjajne spoljašnjosti, no više predstava nego proces.

Uglancana produkcija u sudaru sa užasima koje prikazuje

Tema „Nirnberga" nije izgubila na aktuelnosti, ali Vanderbiltov film djeluje staromodno – u najgorem smislu te riječi. To je „velika“ produkcija koja zaobilazi sopstvene zaključke umjesto da se s njima suoči.

Vanderbiltov Gering nikada nije običan čovjek koji je postao monstrum, već uvjek veći od života. Kako bi i mogao biti drugačiji, kad ga tumači Rasel Krou, „Gladijator“ lično?

Ipak, gluma u „Nirnbergu“ je izvanredna - naročito Rasel Krou, u ulozi korpulentnog, lukavog Hermana Geringa, čija je svaka šala i opaska strateški proračunata. Scene suočavanja, bilo u prostoriji za ispitivanje ili u sudnici, vešto su režirane. Produkcijski dizajn je uglađen, tačno onakav kakav se očekuje od holivudskog filma s ambicijom da bude „veliki“.

Ali taj sjaj je u sukobu sa užasom koji prikazuje. Režiser je hteo da snimi film o moralnom suočavanju, ali se zadovoljio filmom o performansu: Geringovom na sudu, glumaca pred kamerom i samog Holivuda pred sopstvenom savješću.

U jednom ključnom trenutku, tužioci prikazuju snimke koncentracionih logora. Vanderbilt odlučuje da prikaže autentične slike. Umjesto da film time dobije na težini, prizori unakaženih, izgladnjelih tijela samo još više ističu koliko sve ostalo djeluje uvježbano i vještački.

To je potpuna suprotnost onome što je Džonatan Glejzer postigao u svom Oskarom nagrađenom filmu „Zona interesa“ – čije svedeno, nedramatizovano insceniranje, snimljeno u prirodnom svjetlu, bez muzičke pratnje, pojačava banalnost monstruoznosti komandanta Aušvica, Rudolfa Hesa.

Posledice Nirnberških procesa

Spektakl u središtu filma „Nirnberg" djeluje još ispraznije ako se pogleda stanje međunarodnog prava danas. Na kraju bi trebalo da aplaudiramo pobjedi pravde, ali Međunarodni krivični sud u Hagu, naslednik Nirnberga, učinio je malo da spriječi savremene zločine, poput onih u Ukrajini i Gazi.

Tokom decenija snimljeno je više filmova i dokumentaraca o Nirnberškim procesima, među njima i klasik Stenlija Kramera iz 1961. „Presuda u Nirnbergu“ sa Spenserom Trejsijem, Bertom Lankasterom, Marlen Ditrih i Maksimilijanom Šelom u glavnim ulogama. Film je bio nominovan za jedanaest Oskara, osvojio dva, a 2013. je uvršten u Nacionalni registar američke Kongresne biblioteke kao djelo „kulturno, istorijski ili estetski značajno“.

Ono što je Kramerevu „Presudu u Nirnbergu“ učinilo večnom jeste spremnost da ne optuži samo Njemce, već i publiku koja ga gleda.

U Vanderbiltovom „Nirnbergu“ toga nema. On dotiče tu opasnu misao – „Šta ih razlikuje od nas?“ – ali se povlači u sigurnost istorijske distance. Rezultat je film o zlu koji je isuviše brižljivo osvetljen da bi se usudio da se uprlja.

Na kraju, „Nirnberg“ ne podbacuje zbog nedostatka zanatske vještine, već zbog nedostatka uvjerenja. Pitanja koja pokreće – o odgovornosti, saučesništvu i krhkosti međunarodne pravde – ne mogu biti aktuelnija. A ipak, uprkos svom sjaju i snazi, film nikada ne napušta sudnicu. On rekonstruiše istoriju, ali se s njom ne suočava istinski.