SJEĆANJE NA ZEMLJOTRES

Dan kad se Crna Gora tresla i plakala

Prije trideset pet godina, 15. aprila 1979. u 7 časova i 19 minuta, Crnu Goru je pogodio katastrofalan zemljotres enormnih razmjera, trusna katastrofa koja je bila razornija od bilo koje druge na ovim prostorima, više vjekova unazad.

Zemljotres sa Rihterovom magnitudom od 7 jedinica i intenzitetom od devet stepeni Merkalijeve skale, zahvatio je cijelo crnogorsko primorje i sjevernu Albaniju, prouzrokujući brojne ljudske žrtve i velika materijalna razaranja.

Kako podsjećaju iz Seizmološkog zavoda epicentar ovog katastrofalnog zemljotresa nalazio se u Jadranskom moru, između Ulcinja i Bara, na udaljenosti od 14 kilometara od obale. Do kraja 1979. godine registrovano je 90 jakih naknadnih zemljotresa, sa magnitudom iznad 4 Rihterove jedinice, preko 500 zemljotresa sa magnitudom između 3.5 i 4.0, kao i preko 50.000 slabijih potresa, nanoseći dodatna oštećenja građevinskim objektima.

U ovom zemljotresu, život je izgubila 101 osoba u Crnoj Gori i 35 u Albaniji. Više od 1.000 ljudi je povrijeđeno, a oko 80.000 je ostalo bez doma. Zemljotres se osjetio čak na udaljenosti od 900 kilometara, dok su štete bile ograničene na Crnu Goru i sjevernu Albaniju, odnosno na prostor od oko 100 kilometara - između Herceg-Novog na sjeveru i Skadra na jugu i oko 25 kilometara obalnog pojasa i zaleđa.

Posebno su teško stradali gradovi: Ulcinj, Bar, Petrovac, Budva, Tivat, Kotor, Risan i Herceg Novi, a razoreno je i 250 drugih naselja.

Uništen je ogroman dio modernih hotelskih kapaciteta u regionu, oštećena su 53 zdravstvena objekta, 570 objekata socijalne i dječije zaštite, 240 školskih objekata.

Posebno su stradali kulturno-istorijski spomenici (manastiri, crkve, muzeji). Velike štete su konstatovane na putnoj mreži - oštećeno je oko 350 km magistralnih i 200 km regionalnih puteva. Jedna od specifičnih manifestacija oštećenja tla izazvana zemljotresom bile su pojave likvifakcije (tečenja tla), klizišta i odroni… Zona oštećenja obuhvatala je 600 kvadratnih kilometara.
Prema podacima dubinskog seizmičkog sondiranja duž linije: ušće Bojane - Bar - Petrovac - Boka Kotorska, postoji tektonski rasjed, kojem se pripisuje generisanje ovog razornog zemljotresa.

Nakon razornog zemljotresa, tadašnja Seizmološka stanica Titograd, odlukom Vlade Crne Gore se transformisala u Republički seizmološki zavod. Period obnove i izgradnje zemljotresom devastiranog prostora bio je praćen realizacijom projekata specijalističkih agencija Ujedinjenih nacija, čime je praktično započet intenzivan napredak na polju seizmički sigurnog građenja i zemljotresnog inženjerstva u Crnoj Gori.

Krajem 1982. godine, kroz tehnički projekat Ujedinjenih nacija (UNDP/UNESCO) "Smanjenje seizmičkog rizika na Balkanu", na teritoriji Crne Gore je instalirana savremena seizmološka telemetrijska mreža sa 10 automatskih stanica.

Time su stvorene realne pretpostavke za uspostavljanje i sprovođenje kvalitetnog seizmičkog monitoringa i razvoj strategije za smanjenje seizmičkog rizika u Crnoj Gori. Tokom svih prethodnih godina koje nas dijele od razornog zemljotresa iz 1979. godine, u Seizmološkom zavodu je kontinuirano ulagan značajan napor u cilju ostvarivanja naučnih saznanja o geološkim, geofizičkim i geodinamičkim procesima u regionu, kao i unaprijeđenju tehničkih kapaciteta za efikasan seizmički monitoring.

Danas, Sektor za seizmologiju Zavoda za hidrometeorologiju i seizmologiju raspolaže značajnom bazom podataka i saznanja o seizmotektonskim procesima na teritoriji Crne Gore i okruženja, dok seizmološka mreža Crne Gore broji 14 savremenih stanica i 6 akcelerografskih. 

Primjena savremenih tehničkih normi u državama Evropske unije, posebno u projektovanju i izgradnji u seizmičkim područjima, predstavlja značajnu zaštitnu mjeru koja obezbjeđuje potrebnu otpornost građevina i drugih sistema na dejstvo zemljotresa.

U kontekstu 35 godina od katastrofalnog zemljotresa u Crnoj Gori, posebno se ističe potreba uvođenja Eurokoda 8 koji obuhvata savremeni pristup u projektovanju zgrada otpornih na dejstvo zemljotresa.

Aktuelni napori Crne Gore u procesu evropskih integracija u domenu harmonizacije naše korespodentne legislative, posebno su naglašeni u oblasti građevinarstva. Već je započet obiman posao usklađivanja naših propisa sa regulativom Evropske unije u ovoj oblasti, kao i odgovarajućeg dijela obrazovnog procesa.

Usvajanjem akcionih planova za primjenu eurokodova u našoj državi u januaru ove godine, Vlada Crne Gore se opredijelila za postupno harmonizovanje naše relevantne regulative u oblasti projektovanja, što će neminovno značajno doprinijeti unapređenju bezbjednosti građevinarstva u našoj zemlji - građevinarstva koje će omogućiti i sigurniji život na ovom trusnom tlu.

Zemljotresna razaranja gotovo redovno intenziviraju aktivnosti i kreiraju snažnu motivaciju a dalja proučavanja dejstva zemljotresa na građevinske i inženjerske objekte, kao i infrastrukturne sisteme, u cilju preduzimanja odgovarajućih zaštitnih mjera, zavisno od ekonomske snage zemlje.

U tim okolnostima uvećava se i svijest o potrebi oraganizovanog, državnog pristupa adekvatnom odgovoru u velikim nesrećama, kao i obavezi upravljanja seizmičkim rizikom.

(Zavod za hidrometeorologiju i seizmologiju)