dr Nikola Banićević

Soko nad Kavkazom

Ništa nije slutilo da će doći do rata, kada je seljanin iz jermenskog sela Askeran najavio svojoj porodici da ide sa sokolom na obližnju planinu. Sa sobom je imao sakrivenu pušku PPS–43 sovjetske proizvodnje. Hladna februarska noć nadvila se nad visoravni, dok su seljani sa obje strane razmjenjivali povremenu vatru iz zastarjelog oružja. Jermenski soko, kasnije simbol slobode, često je bio u letu nad dijelovima azerbejdžanskih blokada.

Пише: dr Nikola Banićević Види све колумне

Prepirka oko zemljišta i prolaza za stoku brzo je prerasla u sukob. Naoružani mještani iz oba sela, neki u civilnim jaknama, neki još u sovjetskim uniformama iz avganistanskog rata, zauzeli su brežuljke i puteve. Do podneva, vijest se proširila po čitavom regionu, a kamioni puni dobrovoljaca počeli su da pristižu u Nagorno Karabah. Februarska hladna noć 1988. godine bila je uvertira za Prvi karabaški rat.

Poslije septembarske ofanzive 2023. godine Azerbejdžan je zauzeo Nagorno Karabah. Diplomatski procesi rezultirali su u martu 2025. godine potpisivanjem okvirnog mirovnog sporazuma, kojim je Jermenija priznala suverenitet Azerbejdžana nad Nagorno Karabahom. Obje strane su se dogovorile o potpisivanju ugovora i otvaranju granica. Ostalo je sporno pitanje tranzitnih koridora, koji ne povezuju samo dvije države, već su od geostrateškog značaja za region cijelog Kavkaza, uz interesovanje velikih sila.

U središtu problema je Zangezurski koridor. On je važna geostrateška i ekonomska tačka povezivanja dvije države i regionalnih aktera. Aktiviranje ovog kopnenog koridora promijenilo bi povezanost Azije sa Evropom, smanjujući vrijeme putovanja Sjevernom rutom, koja je ugrožena ratom u Ukrajini. Nesmetan prolaz kroz koridor bio bi od koristi Srednjoj Aziji i Južnom Kavkazu. Koridor povezuje Azerbejdžan sa njegovom teritorijom Nahčivanom i Turskom, svojim partnerom. Jermenija se protivi prisvajanju koridora od strane Azerbejdžana i njegovim planovima. Baku traži od Jerevana da hitno otvori kopneni prostor koridora, što Jerevan smatra neprihvatljivim, ukazujući da se time krši suverenitet i negativno utiče na regionalnu bezbjednost. Međutim, vlast u Jerevanu se još zvanično ne izjašnjava po pitanju američkog plana.

Svoj geostrateški i ekonomski interes SAD vidi u ponuđenom mirovnom rješenju. Kako saopštava Rojters, ono bi značilo da SAD imaju ekskluzivno pravo na tranzitni koridor kroz Južni Kavkaz. Na ovaj način SAD bi se pozicionirale kao značajan regionalni faktor, na vratima Ruske Federacije, uz uticaj na realizaciju kineskih ekonomskih aktivnosti u ovom regionu. Ovo bi bila najbliža kopnena tačka na kojoj bi SAD bile na granici Irana. Teheran se snažno protivi američkom planu. Njegovom realizacijom poremetio bi se iranski pristup Jermeniji i uticaj na Južni Kavkaz. Moć koju bi Azerbejdžan stekao ovim projektom, za Teheran rađa strah od porasta separatizma među azerbejdžanskom manjinom. Ruska Federacija prati dešavanja u ovom regionu, koji smatra svojom ekskluzivnom interesnom sferom. Ekonomski i strateški važan region pokušaće da sačuva od uticaja američke spoljne politike. Takođe, zamrznuti konflikt između dvije države odgovara ruskoj regionalnoj politici, kako bi se postavila kao potencijalni hegemon, pokazujući„Pojas i put”, vidi ekonomski značaj koridora. Međutim, mora zauzeti i oprezan stav, uzimajući u obzir stavove Irana i Ruske Federacije zbog strateških odnosa sa ovim državama. Ovo pitanje bilo je i tema u bilateralnim odnosima na sastanku između zvaničnika Bakua i Pekinga.

Svaki kilometar od ukupno 45, koliko iznosi dužina spornog koridora, značajan je za regionalnu i politiku velikih sila. Put vodi u pravcu razrješenja ili produbljivanja zamrznutog konflikta. Važno je da sivi soko sa Kavkaza bude u letu sa grančicom masline.

Piše: Nikola Banićević, doktor političkih nauka i predavač na Humanističkim studijama, UDG na smjeru Bezbjednost