B.B. [ RTS ]

Danas četvrt vijeka od Petooktobarskih promjena

Prije 25 godina, 5. oktobra 2000. godine, održani su protesti u Beogradu kojima je okončana vlast tadašnjeg predsjednika Savezne Republike Jugoslavije Slobodana Miloševića. Petooktobarski protest bio je kulminacija višednevnih štrajkova i pobuna širom Srbije, koje su uslijedile nakon što je Savezna izborna komisija (SIK) osporila pobjedu Vojislava Koštunice, kandidata Demokratske opozicije Srbije (DOS), na izborima za predsjednika SRJ održanim 24. septembra 2000.

Na poziv Demokratske opozicije Srbije, u Beograd su došli građani iz cijele zemlje. Procjene broja učesnika demonstracija 5. oktobra variraju, od 50.000 ljudi oko zgrade Skupštine Srbije do nekoliko stotina hiljada u širem gradskom području. Kako god, protest je proglašen za najmasovniji do tada u Srbiji.

Masovni protesti primorali su tadašnjeg predsjednika SRJ Slobodana Miloševića da prizna izborni poraz i napusti vlast.

Iz SIK-a je saopšteno da je Vojislav Koštunica osvojio 49 odsto glasova, što bi ga prema njihovim navodima vodilo u drugi krug izbora sa Miloševićem.

Savezna izborna komisija tada je objavila da "nijedan kandidat nije osvojio većinu u prvom krugu", te je zakazan drugi krug za 8. oktobar.

Koalicija od 18 opozicionih stranaka tvrdila je da je Koštunica osvojio 52,54% glasova i odbila mogućnost održavanja drugog kruga. Čelnici DOS-a tada su pozvali građane na blokadu institucija i opšti štrajk.

Posebno važnu ulogu u kontekstu petooktobarskih promjena imao je štrajk rudara u rudnicima Kolubare koji je započeo u petak, 29. septembra.

Vojislav Koštunica, predsjednički kandidat DOS-a, pozvao je Miloševića da prizna poraz i upozorio na opasnost od izbijanja otvorenih sukoba u zemlji.

DOS je postavio ultimatum Miloševiću da do četvrtka, 5. oktobra, u 15 časova, prizna izbornu volju građana izraženu na izborima 24. septembra.

Takođe, zahtijevano je da direktor, glavni urednik i uređivački kolegijum Radio-televizije Srbije podnesu ostavke, da se promijeni uređivačka politika i omogući objektivno informisanje o dešavanjima u zemlji.

Barikade nijesu zaustavile demonstrante

Pristalice DOS-a su od ranog jutra 5. oktobra dolazile u Beograd iz svih krajeva Srbije, predvođene opozicionim liderima. Policija je pokušavala da zaustavi kolone demonstranata postavljanjem barikada na prilazima gradu.

Ispred Savezne skupštine policija je upotrijebila suzavac kako bi spriječila ulazak demonstranata u zgradu, ali su oni ipak prodrli unutra, demolirali prostorije, a zgrada je djelimično zapaljena — isto kao i zgrada RTS-a u Takovskoj ulici.

Tokom sukoba čula se i pucnjava iz vatrenog oružja. Redovni program RTS-a prestao je da se emituje nešto poslije 17 časova.

Demonstranti su zahtijevali priznavanje izborne pobjede Vojislava Koštunice na predsjedničkim izborima.

Što je donio 6. oktobar?

Vojislav Koštunica se predveče 6. oktobra obratio okupljenima sa terase Skupštine grada Beograda, a potom i putem RTS-a.

Demonstranti su cijelu noć ostali u centru Beograda, proslavljajući, ali i strepeći od moguće vojne intervencije.

Slobodan Milošević je 6. oktobra priznao poraz, a Koštunica je 7. oktobra položio zakletvu pred poslanicima Savezne skupštine i postao predsjednik SRJ.

U protestima su poginule dvije osobe: aktivistkinja DSS-a Jasmina Jovanović iz Miloševca, koja je nesrećnim slučajem pala pod točkove kamiona, i Momčilo Stakić iz Krupnja, koji je preminuo od posljedica srčanog udara. Povrijeđeno je 65 osoba.

Spomen-obilježje Jasmini Jovanović otkriveno je 5. oktobra 2002. u parku između ulica Kneza Miloša, Sarajevske i Mostarske petlje, u blizini mjesta pogibije.

U proteklih 25 godina, 5. oktobar je često bio i slavljen i osporavan. Najčešće ponavljana rečenica razočaranih glasi: "6. oktobar nikad nije došao." Obećanja DOS-a nijesu ispunjena, a koalicija nije opstala.

Odlazak Slobodana Miloševića

Vladavinu Slobodana Miloševića tokom posljednje decenije 20. vijeka obilježili su ratovi na prostoru bivše SFRJ, međunarodne sankcije i NATO bombardovanje 1999. godine — samo godinu i po dana prije 5. oktobra.

Milošević je uhapšen u aprilu 2001, a u junu iste godine izručen je Haškom tribunalu, gdje mu je suđeno za genocid u BiH, ratne zločine i zločine protiv čovječnosti u Hrvatskoj i na Kosovu.

Preminuo je 11. marta 2006. od srčanog udara, u pritvoru Haškog tribunala.

Vođu DOS-a i tadašnjeg premijera Srbije, Zorana Đinđića, ubio je "zemunski klan" 2003. godine u dvorištu Vlade Srbije.

Stranke koje su činile DOS, posebno Demokratska stranka, bile su na vlasti u raznim koalicijama do 2012. godine.

Vojislav Koštunica, koji je pobijedio Miloševića, povukao se iz politike 2014. godine.