AKADEMIK VUKOTIĆ

Naučnike niko ne pita

Stanje u crnogorskoj nauci nije adekvatno razvojnim potrebama države, što nije dobro, ocijenio je akademik Crnogorske akademije nauke i umjetnosti (CANU), Perko Vukotić, navodeći da se nauka kod nas ne shvata kao izvor novih znanja i kao osnovni pokretač razvoja. Zbog toga se, smatra on, ne izdvaja dovoljno novca iz budžeta za naučno-istraživačku djelatnost.

Vukotić je u intervjuu za Portal RTCG kazao da je prethodnih godina stanje naše nauke pogoršalo zbog zbog sve većeg usmjeravanja univerziteta prema nastavi kao načinu dodatnog finansiranja, uz zapostavljanje istraživanja, kao i zbog devastacije naših industrijskih kapaciteta tokom tranzicije.

To je razlog, kako dodaje, što je danas transfer znanja od institucija nauke ka privredi veoma slab i što je sasvim nedovoljan broj istraživačko-razvojnih projekata, primijenjenih inovacija i patenata u Crnoj Gori.

Govoreći odnosu CANU sa Dukljanskom akademijom nauka i umjetnosi, Vukotić je kazao da je pri izboru novih članova CANU-a odlučujući kriterijum naučna, odnosno umjetnička izvrsnost kandidata, kao na izbor ne smiju uticati njegova ideološka, etnička, religiozna ili rodna opredjeljenja.

Prema njegovim riječima, CANU nastoji da se pridržava tih pravila, pa u tom smislu nema nikakvih predrasuda ni prema članovima Dukljanske akademije nauka,“i u svom sastavu ima kao punopravne članove i članove te nevladine organizacije“.

Vukotić smatra da je žalosna činjenica da u posljednje vrijeme niko ne konsultuje CANU u vezi sa promišljanjem nacionalne strategije razvoja naučno-istraživačke djelatnosti.

Kako ocjenjujete stanje u crnogorskoj nauci? U kojim oblastima, prema Vašem mišljenju, Crnoj Gori fali najviše stručnog kadra?

I pored nekih veoma vrijednih individualnih naučnih rezultata, kojih je svake godine sve više i koji zaslužuju svako priznanje, kao i nešto malo većih izdvajanja za naučnoistraživačku djelatnost i početka prepoznavanja i podsticanja naučne izvrsnosti, stanje u nauci u Crnoj Gori ne mogu ocijeniti kao dobro i adekvatno razvojnim potrebama Crne Gore. Nabrajanje razloga za takvu moju ocjenu bilo bi veoma dugo, a zainteresovani ih mogu naći  u studiji Crnogorske akademije nauka i umjetnosti (CANU) „Crna Gora u XXI stoljeću – u eri kompetitivnosti“. Što se tiče drugog dijela pitanja, mogu reći da najrazvijenije države svijeta posljednjih godina posebnu i zaista veliku pažnju, sredstva i stimulanse usmjeravaju  prema obrazovanju i razvoju u prirodnim naukama, tehnologiji, inženjerstvu i matematici, tzv. STEM oblastima (Science, Technoogy, Engineering, Mathematics), a kod nas su te oblasti nauka kadrovski najsiromašnije.

Naši najtalentovaniji studenti i naučnici mahom odlaze na nastavak školovanja u inostranstvo, gdje nažalost najčešće i ostaju. Šta nadležni moraju da promijene kako bi se, ako već ne može potpuno da se spriječi, ograničio „odliv mozgova“?

Koliko je meni poznato, „odliv mozgova“ znatno je manje izražen kod nas nego kod nama susjednih država. Uostalom, ova pojava  je realnost za sve zemlje u razvoju, i sasvim je logična.

Talenti, posebno oni hrabri i uporni, prirodno traže okruženje u kojem će se najbrže i najpotpunije ostvariti. Žalosno je kad talenti, ne samo naučni već i oni drugi, nemaju mogućnost da se realizuju i razvijaju, već ih lokalne okolnosti uguše i uprosječe. Zato smatram da se našim mladim talentima moraju, organizovano sa nivoa države, jasnom strategijom njihovog otkrivanja i podrške im, otvarati realne perspektive razvoja u Crnoj Gori. Ako se talentovani opredijele za ostajanje u Crnoj Gori, treba im omogućiti stalnu konekciju sa odgovarajućim naučnim institutima i naučnicima u svijetu, a ako se ipak odluče za odlazak u inostranstvo, trebalo bi im i u tome pomoći a zatim održavati stalnu vezu sa njima kako bi svojim znanjem i tamo stečenim iskustvom, savjetima i uključivanjem u naše strateški važne projekte, pomogli razvoju Crne Gore. Dragocjeno je imati naše naučnike dobro pozicionirane u renomiranim naučnim institucijama u svijetu, ali mi očigledno ne znamo da to koristimo na pravi način, tj. ne bi trebalo da doživljavamo odlazak talentovanih u svijet samo kao gubitak već i kao šansu za Crnu Goru.

Koliko u procesu usavršavanja i motivisanja mladih da ostanu u Crnoj Gori može da pomogne i CANU?

CANU ne kreira državnu politiku u oblasti na koju se odnosi pitanje, a žalosna je činjenica da je u posljednje vrijeme niko i ne konsultuje u vezi sa promišljanjem nacionalne strategije razvoja naučnoistraživačke djelatnosti. Takođe, CANU nema svoje institute i ne može da stvori i opremi snažne naučne centre u Crnoj Gori koji bi bili konkurentni onima u svijetu i zato privlačni mladim naučnicima. Ono što je u njenoj moći, CANU i čini. Tako svake godine dodjeljuje iz sopstvenih sredstava tri-četiri stipendije najuspješnijim studentima u Crnoj Gori, a svake treće godine dodjeljuje i tri-četiri Nagrade CANU talentovanim mladim stvaraocima u oblasti nauke i umjetnosti. Početkom 2010. godine osnovali smo Centar mladih naučnika, koji veoma aktivno djeluje u okviru CANU i u svom sastavu sada ima 38 članova, doktora nauka mlađih od 40 godina, i 26 alumnija – ranijih članova, čije samostalne projekte i skupove finansira CANU. Sem toga, dosta je mladih crnogorskih naučnika čije je monografije publikovala CANU na osnovu javnog konkursa za sve stvaraoce u Crnoj Gori, kao i onih mladih naučnika i stručnjaka iz crnogorskih institucija koji su uključeni u realizaciju projekata Akademije.

U drugoj polovini 20. a naročito početkom 21. vijeka, nauka i tehnologija se razvijaju gotovo geometrijskom progresijom. Gdje je tu Crna Gori i njeni naučnici, i koliko smo u stanju da pratimo nove tendencije, ukoliko imamo u vidu činjenicu da država izdvaja malo novca za nauku?

U Crnoj Gori se znanje uopšte, i posebno nauka kao izvor novih znanja,  još uvijek nedovoljno poimaju kao osnovni pokretač društvenog razvoja, te otuda i nedovoljna izdvajanja novca za naučnoistraživačku djelatnost.

Struktura tih izdvajanja je nažalost takva da su to uglavnom budžetska sredstva, dok su ulaganja poslovnog sektora u istraživanja, razvoj i inovacije neznatna, što je suprotno situaciji u razvijenim zemljama Evrope i svijeta. Sasvim suprotno stanju u tim zemljama je i to što su naši ionako nedovoljni kadrovski resursi u oblasti istraživanja najvećim dijelom koncentrisani na fakultetima, a u privredi ih gotovo i nema. Tu je stanje u novije vrijeme čak i pogoršano zbog sve većeg usmjeravanja naših univerziteta prema nastavi kao načinu dodatnog finansiranja, uz zapostavljanje istraživanja, kao i zbog devastacije naših industrijskih kapaciteta tokom procesa tranzicije, tako da nije ni čudno što je danas transfer znanja od institucija nauke ka privredi veoma slab i što je sasvim nedovoljan broj istraživačko-razvojnih projekata, primijenjenih inovacija i patenata u Crnoj Gori.

Od doba kralja Nikole pa do danas priča se da je Crna Gora zemlja bogata resursima, i da ih samo treba valorizovati, kako bismo krenuli putem napretka. Kakvim, prema Vašem mišljenju, zaista resursima Crna Gora raspolaže, i da li se oni pravilno valorizuju?

Po mom shvatanju, osnovni resursi svake države su ljudi i prostor. Kad kažem ljudi mislim na znanje i intelektualni potencijal stanovništva i na njihovo efikasno korišćenje, odnosno profesionalizaciju svih segmenata društva, umjesto sveprisutnog kod nas političkog voluntarizma, kao i na čuvanje, uvažavanje i razvoj institucija, posebno onih od nacionalnog značaja. Što se tiče prostora mislim da smo privilegovani time što 625.000 stanovnika Crne Gore, što je brojno stanje evropskog grada osrednje veličine, ima na raspolaganju čak 14.000 kvadratnih kilometara i to kakvog prostora, prostora prepunog prirodnih ljepota i raznolikosti, sa veoma raznovrsnim mogućnostima njegovog korišćenja u cilju povećanja blagostanja stanovništva koje ga naseljava i koristi. Očigledno je da se nijedan od ova dva resursa ne valorizuje na pravi način, jer inače ne bi bili tu gdje jesmo na skali zemalja svijeta razvrstanih po stepenu njihovog razvoja.

Koji je Vaš stav po pitanju saradnje sa Dukljanskom akademijom nauka i umjetnosti, jer ni nakon tri godine od donošenja Zakona o Crnogorskoj akademiji nauka i umjetnosti, kojim je ukinuta Dukljanska akademija, a njeni članovi „upućeni“ da po određenoj proceduri mogu postati članovi CANU, ništa se nije promijenilo? Da li smatrate da postojanje dvije akademije takođe doprinosi podjelama društva, jer bi akademska zajednica po prirodi stvari trebalo da bude kohezivni faktor svakog društva?

U svakoj državi jedna je samo nacionalna akademija nauka i umjetnosti, a u Crnoj Gori je to Crnogorska akademija nauka i umjetnosti. Postojanje i drugih institucija koje okupljaju stvaraoce u oblasti nauke, tehnike, umjetnosti svuda je dobrodošlo, jer doprinosi izgradnji i podizanju kvaliteta profesionalnih standarda i etike, a time i razvoju nauke, struke i društva.

Zato takvih značajnih i društveno korisnih institucija, pa i sa nazivom akademija, kao što je to npr. kod nas Akademija inženjerskih nauka Crne Gore, u mnogim državama ima više, ali su sve one nevladine organizacije i njihovi članovi, po pravilu, nemaju običaj da sebe nazivaju akademicima, a ako to i čine u međusobnoj komunikaciji, takav status im ne donosi nikakve državne privilegije. Niti jednoj od tih institucija ne pada na pamet da traži da se integriše sa nacionalnom akademijom nauka i umjetnosti i da njeni članovi nekim posebnim pravnim aktom kolektivno postanu akademici nacionalne akademije, koja je svuda pod posebnom pažnjom i zaštitom države, jer takvog slučaja nigdje i nikada nije do sada bilo u civilizovanom svijetu. Evropska je tradicija i savremena praksa da se članom nacionalne akademije postaje samo pojedinačnom kandidaturom, na osnovu strogo propisane procedure izbora koju autonomno definiše sama akademija i jedino na osnovu pozitivnog rezultata tajnog glasanja već postojećih članova akademije o kandidatu. Pri izboru novih članova odlučujući je kriterijum naučna odnosno umjetnička izvrsnost kandidata, a na izbor ne smiju uticati njegova ideološka, etnička, religiozna ili rodna opredjeljenja. CANU nastoji da se pridržava ovih pravila, tako da u tom smislu nema nikakvih predrasuda ni prema članovima Dukljanske akademije nauka i u svom sastavu ima kao punopravne članove i članove te nevladine organizacije. Tako su četiri člana CANU 1999. godine postali i članovi DANU pri njenom osnivanju, tri člana DANU, od 1999. godine, izabrana su kasnije (u periodu 2008-2011. godine) za članove CANU, a po donošenju novog zakona o CANU izabrano je za članove CANU još pet članova DANU.CANU veoma posvećeno ispunjava svoju zakonsku i statutarnu obavezu da na svojim programima, projektima i drugim aktivnostima okuplja naučni i stručni potencijal Crne Gore, sarađujući intenzivno i otvoreno sa svim institucijama i pojedincima koji se odazivaju njenim pozivima na saradnju. 

Borislav Višnjić